هورمون رشد نقش مهمی در رشد و تکامل طبیعی انسان، به‌خصوص کودکان و نوجوانان، دارد. اگر میزان هورمون رشد کمتر یا بیشتر از حد معمول باشد، در کودکان و بزرگسالان منجر به بروز مشکل می‌شود

هورمون رشد

هورمون رشد یکی از هورمون‌هایی است که توسط غده‌ی هیپوفیز در مغز تولید می‌شود. نام دیگر این هورمون، هورمون رشد انسان (HGH) یا سوماتوتروپین است.

اگر دکتر فوق تخصص غدد  مشکوک شود که ممکن است بدن مقدار زیاد یا کمی از این هورمون را تولید کند، برای اندازه‌گیری میزان هورمون رشد در خون تست هورمون رشد تجویز می‌کند. تشخیص هرگونه مشکل مربوط به هورمون رشد به پزشک کمک می‌کند بهترین روش درمان را برایتان تعیین کند.

پروتکل و انواع تست هورمون رشد

تست هورمون رشد انواع مختلفی دارد و پروتکل خاص هر آزمایش به نوع آزمایشی که پزشک برایتان تجویز کرده است بستگی دارد. 

درست مانند تمام آزمایشات بالینی، باید طبق دستورالعمل‌هایی که تیم پزشکی به‌منظور آماده شدن برای تست هورمون رشد ارائه می‌دهد عمل کنید. در مجموع، پزشک برای تست هورمون رشد از شما می‌خواهد:

• مدت کوتاهی قبل از انجام تست هورمون رشد چیزی نخورید
• حداقل ۱۲ ساعت قبل از انجام تست هورمون رشد، از مصرف ویتامین بیوتین یا ب-۷ بپرهیزید
• چند روز قبل از انجام تست هورمون رشد، از مصرف دارو بپرهیزید (به‌خصوص اگر در نتیجه‌ی تست هورمون رشد اختلال ایجاد می‌کند)

ممکن است دستورالعمل‌های انجام برخی آزمایشات کمی متفاوت باشد.

نامیزان بودن هورمون رشد امر شایعی نیست بنابراین تست هورمون رشد به‌صورت روتین انجام نمی‌شود. اگر پزشک مشکوک شود که ممکن است میزان هورمون رشد در بدنتان غیرعادی باشد، احتمالا یک یا چند آزمایش زیر را تجویز می‌کند.

۱. تست هورمون رشد در خون

برای اندازه‌گیری میزان هورمون رشد در خون از تست هورمون رشد استفاده می‌شود. متخصص به کمک سوزن از شما نمونه خون می‌گیرد. خود این آزمایش نسبتا روتین است و خطر یا احساس ناخوشایندی کمی به همراه دارد.

نمونه خون برای ارزیابی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. نتیجه‌ی تست خون هورمون رشد میزان این هورمون در خون را در همان لحظه‌ای که خون از شما گرفته شد به پزشک نشان می‌دهد.

با این حال، ممکن است این اطلاعات برای تشخیص مشکل کافی نباشد زیرا میزان هورمون رشد در بدن به طور طبیعی در طول روز در بدن بالا و پایین می‌شود.

۲. تست فاکتور رشد شبه انسولین-۱

اغلب تست فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (تست IGF-1) همزمان با تست خون هورمون رشد انجام می‌شود. اگر دچار کمبود هورمون رشد باشید یا مقادیر بالای آن در بدنتان وجود داشته باشد، میزان IGF-1 نیز کمتر یا بیشتر از میزان طبیعی خواهد بود.

مزیت کلیدی ارزیابی IGF-1 این است که میزان آن، برخلاف هورمون رشد، ثابت است. فقط یک نمونه خون برای هردو آزمایش کافی است.

معمولا تست خون هورمون رشد و IGF-1 اطلاعات کافی برای تشخیص را در اختیار پزشک فوق تخصص غدد قرار نمی‌دهد و از آن برای معاینه استفاده می‌شود تا پزشک تصمیم بگیرد آیا به انجام آزمایشات بیشتر احتیاج هست یا خیر. اگر بدن شک کند که میزان تولید هورمون رشد در بدن بیشتر یا کمتر از میزان مورد نیاز است، تست سرکوب هورمون رشد یا تست تحریک هورمون رشد را تجویز می‌کند.

۳. تست سرکوب هورمون رشد

اگر میزان تولید هورمون رشد در بدن بیشتر از میزان طبیعی باشد، تست سرکوب هورمون رشد در تایید این مشکل به پزشک کمک می‌کند.

متخصص در این روش به کمک سوزن یا سرم از شما خون می‌گیرد. سپس از شما خواسته می‌شود یک محلول استاندارد حاوی گلوکز (نوعی قند) را بنوشید. این محلول کمی شیرین است و طعم‌های مختلفی دارد.

بعد از نوشیدن محلول، متخصص در فواصل زمانی مختلف طی دو ساعت از شما چند نمونه خون دیگر می‌گیرد. این نمونه‌ها برای ارزیابی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

در اکثر افراد، گلوکز باعث کاهش تولید هورمون رشد می‌شود. آزمایشگاه در هر فاصله‌ی زمانی میزان هورمون را نسبت به میزان طبیعی می‌سنجد.

۴. تست تحریک هورمون رشد

تست تحریک هورمون رشد در تشخیص کمبود یا افزایش تولید هورمون رشد به پزشک کمک می‌کند.

معمولا متخصص برای انجام این آزمایش با استفاده از سرم نمونه خون اولیه را دریافت می‌کند. سپس به شما دارویی می‌دهد که بدن را به ترشح هورمون رشد وا میدارد. متخصص طی دو ساعت شما را تحت نظر می‌گیرد و در فواصل زمانی مشخص از شما نمونه خون دریافت می‌کند.

نمونه‌ها به آزمایشگاه فرستاده و در هر مقطع زمانی بعد از مصرف دارو با میزان طبیعی و مورد انتظار هورمون رشد سنجیده می‌شود.

تست تحریکی هورمون رشد با کلونیدین

کاربرد

این تست برای بررسی ذخیره هورمون رشد در آدنو هیپوفیز و تشخیص کمبود هورمون رشد (Growth Hormone Deficiency= GHD) مورد استفاده قرار می گیرد. شایعترین علامت این بیماری در بچه ها کاهش سرعت رشد قد به ازای 5 سانت در هر سال نسبت به منحنی رشد طبیعی و افزایش چربی دور کمر و صورت می باشد و در بزرگسالان کاهش انرژی و توده عضلانی می باشد. تست های تحریک کننده هورمون رشد به دو دسته تقسیم بندی می شود: فیزیولوژیک (مثل ورزش و خواب که باعث افزایش ترشح هورمون رشد شده) و فارماکولوژیک (با استفاده از ترکیبات دارویی مثل آرژنین، گلوکاگون، انسولین و کلونیدین). بدلیل ماهیت ترشح ضربانی هورمون رشد باید برای افتراق وضعیت نرمال ترشح هورمون رشد از GHD از یک ترکیب تحریک کننده فارماکولوژیک یا فیزیولوژیک مثل انسولین، گلوکاگون، آرژنین یا کلونیدین برای این منظور استفاده می کند. کلونیدین (آلفا – 2 – آدرنرژیک آگونیست) به عنوان یک ترکیب تحریک کننده آدنوهیپوفیز (از طریق تحریک GHRH آندوژنز) باعث افزایش ترشح هورمون رشد در حالت نرمال می شود. بعنوان یک تست غربالگری جهت بررسی ترشح هورمون رشد عمل می کند. کلونیدین در معده جذب شده و از طریق سیستم گردش خون به مغز رسیده و طی 60-30 دقیقه بعد از خوردن کلونیدین اثر تحریکی آن برای ترشح هورمون رشد شروع شده و طی 4-2 ساعت به پیک اثر آن برسد. یک افزایش با شیب تندی (steep rise) در فاصله بین 60 الی 90 دقیقه بعد از خوردن کلونیدین دیده می شود.

آمادگی لازم برای تست

بیمار باید حداقل 12-10 ساعت ناشتا باشد (از جویدن آدامس و آشامیدن هر مایعی به غیر از آب خودداری کند) و 90 دقیقه قبل از انجام تست و طی کل مراحل تست در حالت آرامش باشد و محیط آزمایشگاه را ترک نکند. طی مدت آزمایش اجازه خوردن هیچ چیزی (به غیر از آشامیدن آب) ندارید.

اگر زمینه آلرژیک دارید، حتمأ باید پزشک و آزمایشگاه را در جریان قرار دهید.

چگونگی مراحل تست

بهتر است بین ساعت 6 تا 8 صبح یک نمونه ناشتا از بیمار برای اندازه گیری میزان پایه هورمون رشد گرفته شود. سپس یک فرص کلونیدین (با دوز 0.15 mg/m2در حدود 200 میکروگرم) به بیمار داده با یک لیوان آب بیاشامد و پس از نوشیدن آن زمان را یادداشت کرده و سپس 30، 60، 90 و 120 دقیقه بعد از بیمار خونگیری شود. سپس روی تمام نمونه ها آزمایش GH و قند خون انجام می شود.

از آنجائیکه کلونیدین باعث افت فشار خون، سرگیجه (dizziness) و خواب آلودگی (drowsy) می شود و معمولأ بعد از یک ساعت به حد نرمال خودش می رسد. گاهی اوقات بچه ها تا پایان روز احساس عدم تعادل داشته باشند. بنابرای از ورزش کردن و رانندگی تا پایان آنروز خودداری کرده. کاهش فشار خون در بیماران مبتلا به کم کاری آدنوهیپوفیز بیشتر از افراد نرمال است. کلونیدین باعث افزایش جزیی قند خون در افراد نرمال و کاهش جزیی قند خون در افراد مبتلا به کم کاری آدنوهیپوفیز می شود.

نتیجه

نتیجه نرمال به صورت افزایش هورمون رشد (به حدود 7 برابر میزان پایه طی 4-2 ساعت بعد از مصرف کلونیدین) نشان داده می شود. هر چند در بچه ها طی واکنش به هیپوگلیسمی می تواند سبب افزایش هورمون رشد شود.

عدم تغییر سطح هورمون رشد نسبت به سطح پایه طی مراحل آزمایش می تواند غیر طبیعی محسوب شده و نشانه کم کاری آدنوهیپوفیز (hypopituitarism) می باشد. باید یک تست تأییدی قبل از شروع درمان با هورمون رشد انجام شود.

درمان

درمان جایگزینی با هورمون رشد یا سوماتروپین سنتتیک (مثل Nutropin, Genotropin Norditropin, Saizen, Humatrope, Tev-tropin, Omnitrope که مستقیم به چربی پوست تزریق می شود.