چگونه تماس با بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی را کاهش دهیم؟

بیوآئروسل‌ها نوعی آئروسل هستند که از ذرات بیولوژیکی متنوعی ایجاد می‌شوند. این دسته از آئروسل‌ها می‌توانند هاگ قارچی، دانه گرده، اندوتوکسین‌ها یا ذرات شوره حیوان باشند که کار با آن‌ها در آزمایشگاه امری طبیعی و روزمره است. به همین دلیل است که کاربران آزمایشگاهی جزء افرادی هستند که در ارتباط مستقیم با بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی و خطرات ناشی از آن‌ها قرار دارند.

بیو‌آئروسل‌ها حتی در صورت استفاده صحیح از تجهیزات نیز ایجاد خواهند شد. به همین دلیل است که در سراسر جهان، موارد مستند بسیاری از عفونت‌های آزمایشگاهیِ حاصل از تولید و استنشاق بیوآئروسل‌ها وجود دارند و سازمان‌های مختلف روی اقدامات ایمنی برای جلوگیری از استنشاق و انتشار بیوآئروسل‌ها تاکید دارند.

در این مطلب قصد داریم به این موضوع بپردازیم که کدام فعالیت‌های آزمایشگاهی سبب تولید بیوآئروسل می‌شوند و با رعایت چه اقداماتی می‌توان از تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی جلوگیری کرد.

احتمالا می‌دانید که آئروسل‌ها ذرات مایع و جامد معلق در هوا هستند که ابعاد مختلفی دارند. بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی با قطر ۵ میکرون یا کمتر قادر هستند برای مدت طولانی در هوا باقی مانده، گسترش یافته و به‌راحتی استنشاق شوند. ذرات با قطر بزرگتر از ۵ میکرون نیز می‌توانند پوست، سایر سطوح و سیستم‌های تهویه را آلوده کنند.

همانطور که در قسمت مقدمه نیز گفته شد در طول سال‌های اخیر، موارد مستندی از ابتلای کارکنان آزمایشگاه به بیماری‌های عفونی به دلیل کار با عوامل عفونی گزارش شده است. فرض بر این است که تقریباً ۸۰٪ این موارد اساساً مربوط به بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی هستند. از همین رو حین کار با عوامل عفونی در آزمایشگاه، لازم است اقدامات مناسبی برای محافظت از کارکنان و محیط انجام شود. اما پیش از بیان این اقدامات محافظتی، بهتر است ابتدا مروری بر فعالیت‌هایی داشته باشیم که سبب ایجاد بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی می‌شوند. در ادامه پرتکرارترینِ این فعالیت‌ها را بیان خواهیم کرد:

• درآوردن تجهیزات حفاظت فردی مانند دستکش‌ها

• ریختن مایعات و نمونه‌های آزمایشگاهی روی سطوح

• باز کردن درب تجهیزات و ظروف

• حجم‌برداری با سمپلر یا پیپت

• تکان دادن یا چرخاندن لوله‌ها و ظروف در باز

• شکستن ظروف کشت

• استفاده از لوپ

• قرار دادن لوپ داغ در محیط کشت

• استفاده از سرنگ و سوزن

• مراحل سانتریفیوژ کردن مانند پر کردن لوله‌های سانتریفیوژ، باز کردن درب لوله یا باگت‌ها پس از سانتریفیوژ کردن و شکستن لوله‌ها

• همگن سازی و مخلوط کردن نمونه

• کار با سل سورترها (Cell sorters)

• کار با تجهیزات خلاء

• تلقیح کردن

• تمیز کردن قفس و تغییر مکان حیوانات

• نمونه‌گیری از حیوانات، تخم‌ها و سایر روش‌های ویروس شناسی

• کالبد شکافی حیوانات آلوده

همانطور که در قسمت‌ قبلی نیز به آن اشاره شد بسیاری از فعالیت‌های آزمایشگاهی سبب تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی می‌شوند. به همین دلیل است که کاربران آزمایشگاهی باید با تجهیزات و فعالیت‌هایی که ممکن است سبب تولید بیوآئروسل شود آشنا بوده و روش‌های صحیح و ایمنی را به کار گیرند. استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب به همراه روش‌های ایمن، برای به حداقل رساندن تولید و قرار گرفتن در معرض بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی ضروری است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این اقدامات ایمنی اشاره خواهیم داشت.

۱. استفاده از تجهیزات مناسب

یکی از مهم‌ترین اقدامات برای محافظت از کاربران در برابر بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی، تجهیز آزمایشگاه با دستگاه‌های مناسب و ایمن است. به طور مثال یک کابینت ایمنی بیولوژیکی کلاس I یا II مانع اصلی در برابر بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی برای محافظت از کاربران است.

همچنین استفاده از سانتریفیوژهای ایمنی با مکانیزم‌های قفل اتوماتیک و باگت‌ها و روتورهای درب‌دار نیز می‌تواند تا حد زیادی از انتشار بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی و خطرات ناشی از استنشاق این ذرات جلوگیری کند.

هم‌زدن و مخلوط کردن نمونه‌های آزمایشگاهی یکی از فعالیت‌های مهم و پرکاربرد در آزمایشگاه‌ها محسوب می‌شود که البته یکی از منابع تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی نیز هست. به همین دلیل کاربران حین کار با همزن‌های آزمایشگاهی باید به نکات زیر توجه داشته باشند:

• همزن را در یک کابینت ایمنی بیولوژیکی قرار دهید. در غیر این صورت توصیه می‌شود یک حوله آغشته به مواد ضد عفونی کننده را در بالای همزن قرار دهید.

• به طور مرتب همزن را از نظر نشت بررسی کنید.

• قبل از باز کردن درب همزن یا لوله ها حداقل ۵ دقیقه صبر کنید تا آئروسل‌ها ته نشین شوند.

• همزن را به طور مرتب از نظر خرابی بررسی کنید.

• قبل و بعد از استفاده، تمام سطوح دستگاه را ضد عفونی کنید.

حجم‌برداری نیز در کنار استفاده از سانتریفیوژ و همزن‌های آزمایشگاهی، یکی از فعالیت‌های روزمره در اغلب آزمایشگاه‌ها است. حجم‌‌برداری نیز می‌تواند سبب تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی شود. به همین دلیل کاربران باید حین استفاده از سمپلرها به نکات زیر توجه داشته باشند:

• هرگز نمونه را با اعمال فشار بیش از حد به دکمه سمپلر تخلیه نکنید. حین تخلیه نمونه نوک سمپلر را به دیواره داخلی ظرف تماس دهید.

• نوک سمپلرهای مصرف شده را درون سیفتی باکس دفع کنید تا تشکیل آئروسل به حداقل برسد.

• در صورت حجم‌برداری از مواد خطرناک مانند نمونه‌های بیولوژیکی، رادیواکتیو و یا سمی، سمپلرها را حتما اتوکلاو کنید.

• برای پرکردن پیپت‌پاستورها از پیت پر کن استفاده کنید.

• به جای پیپت‌های TC از پیپت‌های TD استفاده کنید. زیرا در اندازه‌گیری‌ها آخرین قطرات موجود در پیپت TD نیازی به دفع یا دمیدن ندارند.