لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه
افرادی که در آزمایشگاه‌ها مشغول به کار هستند، در معرض خطرات زیادی قرار دارند. کار با تجهیزات مختلفی مانند سانتریفیوژها یا دستگاه میکروتوم و همچنین موادشیمیایی، بیولوژیکی و سمی همواره خطری جدی برای سلامت یک کاربر آزمایشگاهی محسوب می‌شوند.
پیش‌تر در مقالات مختلفی نحوه استفاده صحیح از تجهیزاتی مانند سانتریفیوژ و یا انکوباتور آزمایشگاهی را بیان کردیم که به کارگیری مطالب گفته شده در آن‌ها می‌تواند در حفظ ایمنی کاربر تاثیر بسزایی داشته باشد.
در این مقاله قصد داریم تا اطلاعاتی در رابطه با لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه ارائه کنیم که یکی از موثرترین و کارآمدترین روش‌ها برای انتقال اطلاعات خطر به همکاران شما و جلوگیری از بروز حوادث و جراحات است. پس در ادامه با ما همراه باشید.
لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه، یکی از راه‌های حفظ ایمنی کاربران آزمایشگاه
لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه به صورت واضح و مطابق با استاندارد مبادله اطلاعات خطر (Hazard Communication Standard) در اغلب مکان‌ها از جمله آزمایشگاه‌ها، فروشگاه‌های فروش مواد شیمیایی، کلینیک‌ها و سایر مکان‌هایی که افراد به گونه‌ای با مواد شیمیایی در تماس هستند الزامی است.
تولیدکنندگان مواد شیمیایی ملزم به رعایت الزامات لیبل‌گذاری صحیح روی ظروف مواد شیمیایی هستند. اما این الزامات تنها به تولیدکنندگان و یا فروشندگان این مواد منتهی نمی‌شود. بلکه مصرف کنندگان این مواد شیمیایی نیز باید هنگام انتقال مواد شیمیایی به ظروف ثانویه، دفع ضایعات مواد شیمیایی و همچنین دفع مواد شیمیایی پراکسید ساز تمامی ظروف را با رعایت استانداردهای تعیین شده و بر اساس قوانین کشوری لیبل‌گذاری کنند.
در ادامه‌ی این مطلب قصد داریم به بررسی الزامات اساسی برای لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه و الگوهای لیبل‌ها بپردازیم. لازم به ذکر است که این الگوها مواردی عمومی هستند که در اکثر کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این وجود ممکن است برخی مواقع قوانین کشوری در رابطه با لیبل‌گذاری مواد شیمیایی متفاوت باشد.
۱. لیبل‌گذاری مواد شیمیایی توسط سازنده اصلی
همانطور که گفته شد لیبل‌گذاری مواد شیمیایی یکی از راهکارهای مهم و اساسی برای جلوگیری از بروز خطر است. برچسب روی یک ظرف حاوی مواد شیمیایی باید خوانا باشد و به زبان انگلیسی نوشته شده باشد. این برچسب که توسط سازنده مواد شیمیایی بر روی ظروف قرار می‌گیرد، باید حاوی نام شیمیایی / محصول، نام و آدرس سازنده باشد.
توجه: از مواد شیمیایی که برچسب روی ظروف آن ناخوانا است یا اطلاعات لازم را ندارد در آزمایشگاه خود استفاده نکنید.
توجه: از اول ژوئن ۲۰۱۵، لیبل‌گذاری مواد شیمیایی توسط سازنده اصلی باید مطابق با سیستم جهانی و هماهنگ طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی (GHS) صورت گیرد.
مطابق با استانداردهای تایید شده برچسب روی ظرف حاوی مواد شیمیایی باید حاوی ۶ عنصر اصلی زیر باشد:
۱. نام محصول
۲. نام سازنده و اطلاعات تماس
۳. واژه خطر (به عنوان مثال ، “Danger” ، ” warning”)
۴. توضیحات خطر (به عنوان مثال ، در صورت استنشاق سمی، مایع قابل احتراق)
۵. پیکتوگرام GHS
۶. توضیحات احتیاطی (به عنوان مثال درب ظرف را محکم ببندید)
سعی کنید تا حد امکان از آسیب دیدن لیبل درج شده روی ظروف حاوی مواد شیمیایی جلوگیری کنید. اگر برچسب آسیب دید یا دیگر قابل خواندن نبود، باید برچسب جدیدی تهیه شود که شامل شش عنصر ذکر شده مطابق با قوانین GHS هستند.
۲. لیبل‌گذاری ظروف شیمیایی ثانویه
آزمایشگاه‌ها معمولا مواد شیمیایی را به مقدار زیادی خریداری و تهیه می‌کنند. اما برای استفاده از این مواد ممکن است لازم باشد مقداری از آن را به یک ظرف ثانویه منتقل کنند. (به عنوان مثال لوله آزمایش، ارلن یا بطری‌ها).
در صورتی که یک ماده شیمیایی به یک ظرف ثانویه منتقل شود، لازم است ظرف ثانویه نیز دارای برچسب صحیحی باشد. به این ترتیب اطمینان حاصل خواهد شد که سایر کاربران از محتوای ظرف و خطرات موجود آگاهی دارند.
مطابق با استاندارد مبادله اطلاعات خطر، لیبل موجود روی ظروف شیمیایی ثانویه باید حداقل حاوی اطلاعات زیر باشد:
۱. نام محتویات (نام ماده شیمیایی)
۲. واژه خطر (به عنوان مثال “Danger” ، ” warning”)
۳. توضیحات خطر (به عنوان مثال “قابل اشتعال”یا “خورنده”)
کلمات، نمادها، تصاویر و پیکتوگرم‌های GHS، که بیانگر اطلاعات کلی در مورد خطرات جسمی و سلامتی مواد شیمیایی هستند نیز می‌توانند روی ظروف ثانویه درج شوند.
لیبل ظروف شیمیایی ثانویه می‌تواند شامل اطلاعات تکمیلی دیگری نیز باشد. به عنوان مثال کاربران می‌توانند اطلاعاتی مانند ترکیب مواد شیمیایی و درصد غلظت، تاریخ دریافت ماده شیمیایی، تاریخ باز شدن درب ظرف و نام شخصی که ماده شیمیایی آماده کرده است را روی لیبل درج کنند.
توجه: در صورتی که هر دو شرایط زیر به طور همزمان اتفاق بیفتند، برچسب‌گذاری ظروف ثانویه الزامی نیست:
✔ معرف، محلول و یا مواد شیمیایی برای استفاده تحت کنترل مستقیم یک شخص است و دیگر افراد حتی سهوا نیز با آن در تماس نخواهند بود.
✔ ظرف حاوی ماده شیمیایی در شیفت کاری آن شخص تخلیه می‌شود.
در آزمایشگاه‌ها، ظروف مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از این ظروف مانند لوله‌های آزمایش ممکن است کوچک باشند و به همین دلیل لیبل‌گذاری روی آن‌ها کمی دشوار خواهد بود.
در مورد چنین ظروفی سعی کنید از روشی برای لیبل‌گذاری مواد شیمیایی استفاده کنید که کارکنان و یا افراد دیگری مانند آتشنشان‌ها قادر به شناسایی و درک خطرات موجود باشند.
به عنوان مثال می‌توان به برچسب‌ها ، پلاکاردها یا علائم شناسایی این ظروف، رنگ یا کدهایی را اختصاص داد که بر روی پوسترهایی در محل نگهداری آن ماده نصب شده‌اند.
۳. لیبل‌گذاری ضایعات شیمیایی
لیبل‌گذاری ظروف شیمیایی در آزمایشگاه تنها به ظروف اولیه و یا ثانویه مواد ختم نمی‌شود. بلکه ظروف حاوی پسماندها و ضایعات مواد شیمیایی نیز باید حاوی لیبل مناسبی باشد که خطر مواد درون آن را نشان دهد.
لیبل ظروف حاوی ضایعات شیمیایی باید شامل درصد مواد تشکیل دهنده و خطرات زباله باشد. اگر در رابطه با خطرات ماده شیمیایی آگاهی ندارید، به لیبل درج شده روی ظرف حاوی ماده مراجعه کنید. برای جلوگیری از سردرگمی در مورد ماهیت پسماند، برچسب‌های اصلی باقی مانده روی ظروف را جدا کنید.
۴. لیبل‌گذاری مواد شیمیایی پراکسید کننده
ظروف حاوی مواد شیمیایی پراکسیدکننده (Peroxide)، باید با برچسب مناسب لیبل گذاری شوند. این لیبل باید تاریخ باز شدن درب ظرف برای اولین بار را نیز نشان دهد.
پراکسیدهای تشکیل شده توسط مواد شیمیایی و ترکیبات آلی می‌توانند باعث حوادث جدی شوند. برخی مواقع ممکن است این پراکسیدها خطر جدی ایجاد نکنند اما خیلی مواقع نیز با بروز جرقه سبب آتش‌سوزی خواهند شد. اگر از مواد شیمیایی تشکیل دهنده پراکسید استفاده می‌کنید، باید عواملی را که در تشکیل پراکسید نقش دارند، شناخته و مواد شیمیایی خود را به درستی کنترل کنید.
توصیه می‌شود مواد شیمیایی پراکسیدکننده در مدت زمان تعیین شده مورد استفاده قرار گیرند. حداکثر زمان نگهداری از تاریخ باز کردن بطری آغاز می‌شود. پراکسیدها بسته به ماده شیمیایی، مدت زمان قرار گرفتن در معرض هوا و نور و نوع ظرف با سرعت‌های متفاوتی تشکیل می‌شوند.
جمع‌بندی
همانطور که در قسمت مقدمه گفته شد، آزمایشگاه‌ها یکی از مکان‌های کاری پرخطر محسوب می‌شوند. اما با رعایت نکات ایمنی می‌توان از بروز بسیاری از حوادث آزمایشگاهی جلوگیری کرد.
لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه یکی از اقدامات مهم و موثر در کاهش بروز اینگونه حوادث است.