آزمایش شمارش کامل خون (CBC) چیست؟
شمارش کامل خون یا آزمایش CBC یک آزمایش خون ساده و شایع است که به تشخیص و بررسی طیف وسیعی از بیماری ها کمک میکند.
افزایش یا کاهش تعداد گلبول خون در این آزمایش خون مشخص میشود. میزان طبیعی گلبول خون بسته به سن و جنسیت متغیر است. رنج طبیعی تعداد گلبول خون با توجه به سن و جنسیت در جواب این آزمایش خون مشخص میشود.
شمارش کامل خون به تشخیص طیف گسترده ای از اختلالات، از کم خونی و عفونت گرفته تا سرطان، کمک میکند. در ادامه این مطلب با درمانکده همراه باشید.
* این آزمایش را با آزمایش CBC Diff اشتباه نگیرید.
هدف از انجام آزمایش CBC چیست؟
آزمایش CBC با بررسی سلولهای خونی سلامتی کلی بدن را ارزیابی میکند و جهت تشخیص کم خونی,بررسی علت مشکلات انعقادی,سرطان خون ,عفونتهای مختلف و التهاب انجام میشود.
۳ نوع اصلی گلبول خون:RBC
بررسی تغییر در میزان گلبول خون در ارزیابی سلامت عمومی و تشخیص اختلال به پزشک کمک میکند. سه نوع اصلی گلبول خون در این آزمایش اندازه‌گیری میشود.
۱. گلبول قرمز:
گلبول قرمز اکسیژن را در سرتاسر بدن حمل و کربن دی‌اکسید را خارج میکند. در آزمایش CBC یا شمارش کامل خون دو مولفه گلبول قرمز اندازه گرفته میشود:
- هموگلوبین: پروتئین حامل اکسیژن
- هماتوکریت: درصد گلبول قرمز در خون
اگر میزان هموگلوبین و هماتوکریت در آزمایش CBC یا همان شمارش کامل خون پایین باشد، اغلب نشان‌دهنده کم‌خونی است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که آهن خون پایین باشد. درباره تعداد بالای گلبول قرمز و علائم آن این نوشته را از دست ندهید.
۲. گلبول سفید:WBC
گلبول سفید به مقابله با عفونت کمک میکند. آزمایش شمارش کامل خون تعداد و نوع گلبول سفید خون را مشخص میکند. افزایش یا کاهش تعداد یا نوع گلبول سفید می‌تواند نشانه عفونت، التهاب یا سرطان باشد.
۳. پلاکت
پلاکت به تشکیل لخته خون و کنترل خونریزی کمک میکند. اگر خونریزی جای زخم متوقف شود، یعنی پلاکت وظیفه خود را به درستی انجام داده است. هرگونه تغییر در میزان پلاکت شما را در معرض خطر خونریزی شدید قرار می‌دهد و می‌تواند نشانه‌ی بیماری جدی باشد.
چه زمانی آزمایش CBC تجویز میشود؟
ممکن است پزشک به عنوان بخشی از چک‌آپ روتین یا درصورت بروز علائم مربوط به خونریزی یا کبودی آزمایش CBC تجویز کند. آزمایش CBC در موارد زیر به پزشک کمک میکند:
- ارزیابی سلامت عمومی: بسیاری از پزشکان با تجویز این آزمایش دید کلی از وضعیت سلامت شما به دست می‌آورند. این آزمایش در معاینه و بررسی مشکل نیز به پزشک کمک میکند.
- تشخیص بیماری: اگر علائمی نظیر ضعف، خستگی، تب، سرخی، التهاب، کبودی یا خونریزی داشته باشید، پزشک CBC تجویز میکند.
- کنترل بیماری: اگر مبتلا به اختلالی باشید که روی شمارش کامل خون تاثیر می‌گذارد، پزشک مرتبا CBC تجویز میکند تا وضعیتتان تحت کنترل و نظارت باشد.
- کنترل روند درمان: بعضی از داروها روی تعداد گلبول خون تاثیر می‌گذارند بنابراین لازم است مرتبا این آزمایش را انجام دهید. پزشک با توجه به CBC می‌تواند میزان تاثیر پروسه‌ی درمان را بسنجد.
-
در آزمایش CBC چه فاکتورهایی از گلبولهای قرمز بررسی می شود؟
- تعداد گلبولهای قرمز
- حجم گلبولهای قرمز
- هموگلوبین
- هماتو کریت (نسبت گلبولهای قرمز به کل حجم خون)
-
آماده شدن برای آزمایش CBC:
حتما لباس آستین کوتاه یا پیراهنی بپوشید که آستین آن به راحتی بالا میرود.
معمولا می‌توانید قبل از انجام آزمایش CBC غذا یا نوشیدنی میل کنید. با این حال، ممکن است پزشک از شما بخواهد مدت کوتاهی قبل از انجام آزمایش چیزی نخورید. این امر زمانی صادق است که قرار باشد از نمونه خون برای آزمایش ها دیگر نیز استفاده شود. پزشک دستورالعمل‌های لازم را با شما در میان می‌گذارد.
ممکن است پزشک به عنوان بخشی از چک‌آپ روتین یا درصورت بروز علائم مربوط به خونریزی یا کبودی آزمایش CBC تجویز کند. فرایند انجام آزمایش CBC:
متخصص از رگ ساعد یا پشت دست خون میگیرد. این آزمایش فقط چند دقیقه طول می‌کشد. متخصص:
- پوست شما را با دستمال ضدعفونی‌کننده پاک میکند
- دور بازو شریان بند می‌بندد تا رگ متورم شود
- به وسیله سوزن نمونه خون را وارد یک یا چند شیشه کوچک میکند
- شریان‌بند را در می‌آورد
- روی قسمت مورد نظر چسب زخم می‌زند تا خونریزی بند بیاید
- روی نمونه خون برچسب می‌زند و آن را برای بررسی به آزمایشگاه می‌فرستد
آزمایش خون کمی احساس ناخوشایند به دنبال دارد. با ورود سوزن به پوست، احساس نیشگون می‌کنید. بعضی از افراد با دیدن خون دچار سرگیجه میشوند. بعد از اتمام آزمایش، کبودی خفیفی روی پوست ظاهر میشود که ظرف یک الی دو روز برطرف خواهد شد.
در اکثر موارد، نتیجه CBC ظرف چند ساعت یا یک روز بعد از آزمایش تحویل داده میشود.
-
برای نوزادان:
برای انجام این آزمایش روی نوزادان، پرستار پاشنه‌ی پای نوزاد را استریل کرده و یک سوزن کوچک به نام لنست را وارد میکند. سپس به آرامی پاشنه‌ی پا را فشار می‌دهد و مقداری از خون را برای بررسی در لوله آزمایش دریافت میکند.
نتیجه‌ی آزمایش CBC:
-
نتیجه‌ی آزمایش CBC متناسب با میزان گلبول خون متغیر است. در ادامه نتیجه نرمال برای بزرگسالان آماده است اما ممکن است این موارد در آزمایشگاه‌های مختلف اندکی متفاوت باشد:
میزان طبیعی
ترکیبات خون
در مردان: ۴.۳۲-۵.۷۲ میلیون گلبول/ mcL
در زنان: ۳.۹۰-۵.۰۳ میلیون گلبول/ mcL
گلبول قرمز
در مردان: ۱۳۵-۱۷۵ grams/L
در زنان: ۱۲۰-۱۵۵ grams/L
هموگلوبین
در مردان: ۳۸.۸-۵۰.۰ درصد
در زنان: ۳۴.۹-۴۴.۵ درصد
هماتوکریت
۳۵۰۰ تا ۱۰۵۰۰ گلبول/ mcL
تعداد گلبول سفید
۱۵۰۰۰۰ تا ۴۵۰۰۰۰/ mcL
تعداد پلاکت
آزمایش CBC برای تشخیص کافی و قطعی نیست. افزایش یا کاهش تعداد گلبول خون می‌تواند ناشی از طیف گسترده‌ای از اختلالات باشد. برای تشخیص دقیق بیماری به آزمایش تخصصی نیاز داریم.
-
از جمله بیماریهایی که باعث تغییر غیرعادی CBC میشوند و به آزمایش خون بیشتر نیاز دارند میتوان موارد زیر را نام برد:
- کمبود آهن یا سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی
- اختلالات خونریزی
- بیماری قلبی
- اختلال خودایمنی
- بیماری مغز استخوان
- سرطان
- عفونت یا التهاب
- واکنش به دارو
آزمایش CBC برای تشخیص کافی و قطعی نیست. افزایش یا کاهش تعداد گلبول خون می‌تواند ناشی از طیف گسترده‌ای از اختلالات باشد. اگر نتیجه آزمایش CBC غیرعادی باشد، پزشک دوباره آزمایش خون تجویز میکند تا از صحت نتیجه اطمینان حاصل شود. همچنین ممکن است چند آزمایش حون دیگر انجام شود تا به ارزیابی بهتر بیماری و تایید آن کمک شود.
-
دلایل افزایش تعداد گلبولهای قرمز:
1.سطح اکسیژن پایین ناشی از:
- بیماری قلبی مادرزادی
- نارسایی قلبی
- استعمال دخانیات
- بیماریهای ریوی
- آپنه خواب
- زندگی در ارتفاعات زیاد
2.تولید بیش از حد مغز استخوان
- اختلال در تولید توسط مغز استخوان
- پلی سایتمی ورا
پلی سایتمی ورا نوعی سرطان خون است که در اثر این بیماری مغز استخوان شروع به تولید بیش از حد گلبول قرمز می کند و در نتیجه منجر به افزایش
غلظت خون می شود.
پلی سایتمی ورا از آن دسته بیماریهایست که به آرامی ایجاد می شود و ممکن است تا سالها متوجه آن نشوید.
این بیماری اگر درمان نشود می تواند خیلی خطرناک باشد.
از علائم پلی سایتمی ورا می توان به تاری دید,سرگیجه و خستگی مفرط اشاره کرد.
3.داروهای مصرفی
برخی از داروها مثل داروهای استروئیدی,هورمونی یا پروتئینی می تواند باعث افزایش تولید گلبولهای قرمز شود.
4.بیماری کلیوی
گاهی اوقات سرطان کلیه یا پیوند کلیه باعث می شود تا اریتروپویتین بیش از حد تولید شود و این موضوع باعث افزایش تولید گلبولهای قرمز می شود.
البته لازم به ذکر است که این اتفاق به ندرت پیش می آید.
5.کم آبی بدن
تقریبا 70% بدن از آب تشکیل شده بنابراین طبیعی است که کم آب شدن بدن باعث بروز بیماری های متعددی شود.
درصورتی که بدن آب کافی دریافت نکند پلاسمای خون کاهش می یابد.
بین میزان پلاسما (اجزای مایع خون) و تعداد گلبولهای قرمز رابطه عکس برقرار است.
بنابراین با کاهش پلاسما تعداد گلبولهای قرمز خون افزایش می یابد.
حجم متوسط گلبولهای قرمز MCV:
MVC در واقع نشانگر حجم متوسط گلبولهای قرمز است.اندازه این فاکتور اطلاعات زیادی به پزشک می دهد.
درصورتی که عدد MCV بالا باشد یعنی گلبولهای قرمز بزرگتر از حد طبیعی هستند که این موضوع می تواند بیانگر کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا کمبود اسید فولیک باشد.
و درصورتی که عدد MCV کم باشد یعنی گلبولهای قرمز کوچکتر از حد طبیعی هستند مثلا در بیماری تالاسمی یا کم خونی ناشی از فقر آهن عدد MCV پایین است.
کم بودن حجم گلبولهای قرمز (پایین بودن عدد MCV) دو حالت دارد:
- کمبود آهن
- تالاسمی مینور(ناقل تالاسمی)
میزان طبیعی میانگین حجم گلبولهای قرمز بین 80 تا 96 FL (فمتولیتر) است.
درصورتی که عدد MCV فرد زیر 80 باشد فرد مبتلا به تالاسمی مینور است.
تالاسمی مینور علائم ظاهری ندارد اما فرد مبتلا به تالاسمی مینور ناقل بیماری است و اگر این با فردی ازدواج کند که او هم ناقل باشد حاصل ازدواج فرزندی با تالاسمی ماژور خواهد بود.
به همین دلیل قبل از ازدواج از زوجین آزمایش CBC گرفته میشود.
در این آزمایش یکی از زوجین حتما باید MCV برابر 80 یا بالاتر داشته باشد.
در صورتی که MCV در هر دو نفر زیر 80 باشد هر دو نفر ناقل هستند و اجازه ازدواج به آنها داده نمی شود.
چگونه می توان MCV را افزایش داد؟
استفاده از یک رژیم غذایی آهن دار تاثیر بسزایی در افزایش حجم گلبولهای قرمز دارد.
عدس,اسفناج,جگر آلو,کشمش و زرده تخم مرغ سرشار از آهن هستند.
گنجاندن این مواد غذایی در رژیم غذایی می تواند آهن مورد نیاز بدن را تامین کند.
همچنین مصرف عدسی به همراه لیمو ترش در وعده صبحانه در جذب آهن بسیار موثر است.
لیمو ترش سرشار از ویتامین C است که جذب آهن را افزایش می دهد.
هموگلوبین :HGB
هموگلوبین ها درواقع جز سلولهای خونی محسوب نمی شوند ولی با همکاری گلبولهای قرمز در انتقال اکسیژن نقش مهمی دارند.
در واقع گلبولهای قرمز بدون حضور هموگلوبین نمیتوانند اکسیژن رسانی را انجام دهند.
هموگلوبین یک نوع پروتئین حاوی آهن است درواقع میتوان گفت هموگلوبین یک پروتئین فلزی است که وظیفه حمل اکسیژن را از ریه به بافتهای مختلف بدن به عهده دارد.
مولکول اکسیژن به اتم آهن هموگلوبین متصل میشود و با سوار شدن هموگلوبین بر روی گلبول قرمز انتقال اکسیژن به بافتها انجام می گیرد.
هموگلوبین های موجود در گلبولهای قرمز حدودا ۹۸٪ اکسیژن موجود در خون را منتقل می کنند
هماتوکریت :HCT
به نسبت گلبولهای قرمز به کل حجم خون هماتوکریت گفته میشود.
درصد هماتوکریت در بیماریهایی مثل کم خونی پایین می آید و در صورت کم آبی بدن ناشی از اسهال و استفراغ درصد هماتوکریت افزایش میابد.
گلبولهای سفید :WBC
گلبولهای سفید نقش سربازهای مبارز را در بدن ایفا می کنند و بطور تخصصی وظیفه مبارزه با انواع عفونت و میکروب را دارند بطوریکه در صورت بروز عفونت در بدن تعداد گلبولهای سفید بطور قابل توجهی افزایش میابد.
گلبولهای سفید به چند دسته تقسیم میشوند که همگی در مغز استخوان تولید میشوند و هر یک از آنها وظیفه مبارزه با نوع خاصی از عفونت را به عهده دارد:
- لنفوسیت:عفونت ویروسی و باکتریایی
- نوتروفیل:عفونت ویروسی و باکتریایی
- بازوفیل:بیماری های خود ایمنی
- ائوزینوفیل:عفونتهای انگلی
بالا بودن هر یک از انواع گلبول سفید نشانگر وجود نوعی عفونت خاص در بدن و همچنین بیماریهایی مثل لوسمی و لنفوم نیز می باشد.
پلاکت ها :PLT
پلاکتها از دیگر سلولهای خونی هستند که در ترمیم و انعقاد خون نقش دارند.
به این صورت که اگر آسیبی به رگ وارد شود پلاکت ها با لخته کردن خون باعث انعقاد خون در محل و ترمیم ناحیه آسیب دیده می شوند.
بطوری کلی شمارش پلاکت ها جهت بررسی بیماریهای انعقادی بکار میرود و افزایش و کاهش تعداد پلاکت هشدار دهنده وجود بیماری های خاص می باشد.
چه زمانی آزمایش CBC توصیه می شود؟
- آزمایش CBC به عنوان یکی از آزمایش های روتین چکاپ
- مبتلا بودن به بیماریهایی که سلولهای خونی را تحت تاثیر قرار میدهند مثل آنمی،پلی سایتمی،لوسمی و…
- وجود علائمی چون خستگیهای مفرط،ضعف و بی حالی،خونریزی،کبودی
- بروز علائمی که نشانه عفونت یا التهاب در بدن باشد
- زمانی که بیمار دوره ی شیمی درمانی را طی میکند جهت بررسی اثر داروها بر سلولهای خونی آزمایش CBC بطور پیوسته درخواست می شود
آیا آزمایش CBC در دوران بارداری لازم است؟
بله قطعا.
البته بهتر این آزمایش قبل از بارداری انجام شود تا در صورت مشاهده هر گونه مشکل سریعا جهت درمان اقدام شود.
اما درصورتی که قبل از بارداری این تست را انجام نداده اید توصیه میشود در ماه های ابتدایی بارداری حتما جهت انجام آزمایش CBC اقدام نمایید تا در صورت وجود مشکل به موقع به آن رسیدگی شود و از بروز مشکلات جدی تر جلوگیری شود.
آزمایش CBC Diff چیست؟
آزمایش CBC Diff همان آزمایش CBC است با این تفاوت که علاوه بر مواردی که در آزمایش CBC محاسبه میشود در این آزمایش تعداد گلبولهای سفید و درصد هرنوع از گلبول سفید ( لنفوسیت،نوتروفیل،بازوفیل و… ) محاسبه میشود.
با توجه به افزایش درصد هر نوع از گلبول سفید عفونت مشخصی قابل تشخیص است.
چه زمانی انجام آزمایش CBC Diff توصیه می شود؟
درصورتی که نتیجه آزمایش CBC نرمال نباشد و یا پزشک با توجه به علائم بیمار احتمال بیماریهای مغز استخوان،خود ایمنی،عفونت یا التهاب را بدهد در خواست انجام آزمایش CBC Diff می کند.
آزمایش CBC Diff چه کاربردی دارد؟
این آزمایش جهت تشخیص سلول های نابالغ یا غیر عادیه خون انجام می شود.
همچنین به منظور تشخیص عفونت،التهاب یا بیماری خود ایمنی انجام این آزمایش ضروریست.
آزمایش CBC Diff به چه شکلی انجام می شود؟
برای انجام آزمایش CBC Diff تکنسین آزمایشگاه با استفاده از سرنگ مقدار کمی خون از بیمار میگیرد این آزمایش به آمادگی قبلی نیاز ندارد و بسیار ساده انجام می شود.
بعد از اینکه نمونه گیری انجام شد متخصص آزمایشگاه یک قطره از خون نمونه را روی یک صفحه شیشه ای کوچک میریزد و با تکان دادن آن خون را به اطراف شیشه پراکنده میکند.
در این مرحله ماده شیمیایی رنگی مخصوصی به خون میزنند تا انواع گلبوهای سفید از هم جدا شوند و پس آن متخصص آزمایشگاه شروع به شمارش هر یک از انواع گلبولهای سفید می کند.
این شمارش را میتوان به صورت دستی و همچنین با استفاده از دستگاه مخصوص اندازه گیری خودکار انجام داد.
تفسیر آزمایش :CBC
امروزه به واسطه اطلاعاتی که در نتایج آزمایش درج می شود تفسیر آزمایش در منزل کار چندان دشواری نیست.
یکی از آیتم هایی که در نتایج آزمایش وجود دارد Reference Range یعنی رنج نرمال مرجع است.
در نتیجه برای تفسیر جواب آزمایش CBC کافیست مقادیر پارامترهای آزمایش خود را با رنج نرمال مرجع مقایسه کنید.
درصورتی که عدد پارامتر آزمایش شده در محدوده مرجع باشد جواب تست نرمال است و مشکل خاصی وجود ندارد اما در صورتی که از محدوده مرجع بالاتر یا پایین تر بود,بیانگر وجود اختلال یا بیماری است که برای تشخیص باید به پزشک مراجعه نمایید تا پزشک با بررسی جواب آزمایش بیماریتان را تشخیص دهد.