وجود خون در ادرار (هماچوری)

مشاهده‌ی خون در ادرار یا به اصطلاح هماچوری می‌تواند هشداردهنده باشد. اگرچه در اغلب موارد علت این امر بی‌خطر است ولی می‌تواند حاکی از یک اختلال جدی باشد.

اگر خون موجود در ادرار قابل مشاهده باشد، به این وضعیت، هماچوری آشکار (gross hematuria) می‌گویند. ولی به وضعیتی که در آن، خون موجود در ادرار فقط در زیر میکروسکوپ قابل رؤیت باشد، هماچوری میکروسکوپی گفته‌ می‌شود. در هر دو وضعیت یافتن علت خونریزی حائز اهمیت است.

درمان هماچوری به علت ایجاد آن بستگی دارد.

علائم

در هماچوری آشکار به دلیل حضور گویچه‌های سرخ، رنگ ادرار به صورتی، قرمز یا قهوه‌ای (کولا) تغییر می‌کند. حضور اندک گویچه‌های سرخ هم برای قرمز شدن رنگ ادرار کفایت می‌کند. اگرچه خود خونریزی معمولاً دردناک نیست ولی عبور لخته‌های خونی از طریق ادرار می‌تواند دردناک باشد.

ادرار خونی معمولاً بدون نشانه‌ها و علایم دیگر اتفاق میفتد.

زمان مراجعه به پزشک

هر گاه متوجه وجود خون در ادرار خود شدید، به دیدن پزشک بروید.

مصرف بعضی داروها مثل laxative Ex-lax و همچنین بعضی مواد غذایی مانند چغندر، روبارب و خانواده‌ی بری (berries) می‌تواند سبب قرمز شدن رنگ ادرار شود. اگر تغییر رنگ ادرار ناشی از مصرف داروها، مواد غذایی و ورزش کردن باشد، ممکن است پس از چند روز برطرف ‌شود.

ظاهر ادرار خونی با حالت عادی متفاوت است ولی شما شاید نتوانید به خوبی تفاوت‌های آن دو را بیان کنید. بهترین کار آن است که هر گاه ادراری قرمز رنگ مشاهده کردید، خود را به پزشک نشان دهید.

علل

در هماچوری، کلیه‌های شما – یا بخش‌هایی دیگر از مجرای ادراری – به سلول‌های خونی اجازه می‌دهند که وارد ادرار شوند. مشکلات متعددی می‌تواند سبب ورود این سلول‌ها به ادرار شوند؛ از جمله:

• عفونت‌های مجرای ادراری. این عفونت‌ها هنگامی رخ می‌دهند که باکتری‌ها از طریق میزراه وراد بدن شوند و در مثانه تکثیر پیدا کنند. علایم آن عبارتند از: تعجیل در ادرار کردن به محض احساس دفع، ادرار دردناک، سوزش ادرار و زننده بودن بوی آن. در بعضی افراد، مخصوصاً بزرگسالان، ممکن است تنها نشانه‌ی بیماری، وجود خون میکروسکوپی در ادرار باشد.

• عفونت‌های کلیوی (پیلونفریت). این عفونت‌ها هنگامی رخ می‌دهند که باکتری‌ها از طریق جریان خون یا میزنای‌ها وارد کلیه شوند. نشانه‌ها و علایم این عفونت اغلب مشابه عفونت‌های مثانه می‌باشند؛ البته در عفونت‌های کلیوی احتمال تب و درد در ناحیه‌ی پهلو بیشتر است.

• سنگ مثانه یا کلیه. سنگ‌های مثانه و کلیه نیز می‌توانند سبب هماچوری آشکار یا میکروسکوپی شوند.

• بزرگ شدن پروستات. نشانه‌ها و علایم بزرگ‌شدگی پروستات (هایپرپلازی پروستاتی خوش‌خیم یا BPH) شامل: دشوار بودن دفع ادرار، تعجیل در ادرار کردن به محض احساس دفع و وجود آشکار یا میکروسکوپی خون در ادرار می‌شود. عفونت پروستات (پروستاتیت) هم ممکن است چنین علایمی داشته‌باشد.

• بیماری کلیوی. خونریزی ادراری میکروسکوپی از علایم شایع گلومرونفریت – التهاب سیستم فیلتراسیون کلیوی – می‌باشد. گلومرونفریت ممکن است جزئی از یک بیماری سیستمیک – مثل دیابت – باشد یا اینکه خودش به تنهایی رخ بدهد. عفونت‌های ویروسی یا استرپتوکوکی، بیماری‌های عروق خونی (واسکولیت) و مشکلات سیستم ایمنی مانند نفروپاتی IgA – که بر مویرگ‌های کوچک فیلترکننده‌ی خون در کلیه (گلومرول‌ها) تاثیر می‌گذارد – می‌توانند سبب بروز گلومرونفریت شوند.

• سرطان. خونریزی ادراری آشکار ممکن است نشانه‌ای از سرطان پیشرفته‌ی کلیه، مثانه یا پروستات باشد. متاسفانه شاید شما در مراحل اولیه‌ی این سرطان‌ها که قابلیت درمان بالاتری دارند، علامتی نداشته باشید و متوجه آن‌ها نشوید.

• اختلالات وراثتی. کم‌خونی داسی‌شکل – نوعی نقص وراثتی در هموگلوبین گویچه‌های سرخ – سبب هماچوری آشکار و میکروسکوپی می‌شود. سندرم آلپورت که بر غشاهای فیلترکننده‌ی گلومرول‌های کلیه اثر می‌گذارد نیز سبب بروز این هماچوری‌ها می‌گردد.

• آسیب کلیوی. ضربه خوردن و آسیب دیدن کلیه‌ها در تصادفات و ورزش‌های پربرخورد می‌تواند سبب وجود خون آشکار در ادرار شود.

• داروها. داروی ضد سرطان سیکلوفسفامید و آلتیلین می‌توانند موجب خونریزی ادراری شوند. گاهی اوقات مصرف مواد ضد انعقاد خون، مثل آسپرین و مواد رقیق‌کننده‌ی خون، مثل هپارین یا داشتن مشکلی که موجب خونریزی مثانه شود، سبب وجود آشکار خون در ادرار می‌گردد.

• ورزش سنگین. در موارد نادر، ورزش سنگین سبب هماچوری آشکار می‌شود؛ دلیل این امر مشخص نیست. اگرچه هر کسی که ورزش سنگین انجام دهد ممکن است دچار چنین عارضه‌ای شود، اما دونده‌ها بیشتر به آن دچار می‌گردند. اگر پس از ورزش، در ادرار خود خون مشاهده کردید، فرض را بر آن نگذارید که علت آن ورزش کردن بوده و حتماً به پزشک مراجعه کنید.

علت بروز هماچوری غالباً ناشناخته باقی می‌ماند.

عوامل خطر بیماری هماچوری یا وجود خون در ادرار

افرادی که به احتمال زیاد خون در ادرار خود دارند، کسانی هستند که دارای بیماری‌های موجود هستند و به نظر می‌رسد که باعث ایجاد هماچوری می‌شوند. با این حال، برخی اقدامات ممکن است احتمال ابتلا به خون در ادرار را افزایش دهند که شامل موارد زیر هستند:

• سیگار کشیدن
• استفاده بیش از حد از داروها
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص
• قرار گرفتن در معرض تشعشعات
• دویدن در مسافت‌های طولانی

جلوگیری از این اقدامات ممکن است احتمال خون در ادرار را کاهش دهد.

ریسک‌فاکتورها

تقریباً همه‌ٔ افراد – از جمله: کودکان و نوجوانان – ممکن است در ادرار خود گویچه‌های سرخ داشته‌باشند. فاکتورهایی که خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:

• سن. بسیاری از مردان بالای ۵۰ سال به دلیل بزرگ شدن غده‌ی پروستات گهگاهی دچار هماچوری می‌شوند.
• اخیراً دچار عفونت شدن. التهاب کلیوی پس از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی (post-infectious glomerulonephritis) یکی از علل اصلی وجود آشکار خون در ادرار کودکان می‌باشد.
• سابقه‌ی فامیلی. اگر در فامیل‌تان سابقه‌ی بیماری یا سنگ‌های کلیوی داشته‌باشید، احتمالاً بیشتر مستعد خونریزی ادراری هستید.
• مصرف داروهایی خاص. آسپرین، مسکن‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی و آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل آلتیلین به افزایش خطر خونریزی ادراری مشهورند.
• ورزش سنگین. دوندگان مسیرهای طولانی به ویژه مستعد ابتلا به خونریزی ادراری ناشی از ورزش می‌باشند؛ در واقع گاهی این وضعیت را هماچوری دوندگان می‌نامند ولی هر کس که ورزش سنگین انجام دهد ممکن است به آن گرفتار شود.

تشخیص بیماری هماچوری

ارزیابی خون در ادرار شامل گرفتن تاریخچه، انجام معاینه جسمی، ارزیابی ادرار با نوار تست شیمیایی و زیر میکروسکوپ و بدست آوردن کشت ادرار برای شناسایی هر گونه باکتری موجود است. علائم پایین دستگاه ادراری مانند فوریت (احساس نیاز شدید به ادرار کردن) و دفعات زیاد (نیاز به ادرار کردن مکرر) و همچنین سوزش یا درد هنگام ادرار کردن، وجود تب یا لرز، نشان دهنده عفونت است.

ترومای اخیر، حتی اگر از نظر بیمار بی عیب و نقص بوده باشد، باید به عنوان یک علت بالقوه در نظر گرفته شود. درد شکم یا پهلو، به ویژه اگر به ناحیه کشاله ران یا دستگاه تناسلی منتقل شود، ممکن است سنگ مجرای ادرار یا کلیه را نشان دهد. تمام داروهای اخیر، از جمله ویتامین‌ها یا مکمل‌های گیاهی، باید با متخصص مراقبت‌های بهداشتی بررسی شوند. اما توجه به این نکته حائز اهمیت است که حتی اگر بیمار دارویی را که همراه با خونریزی است، مصرف کند، یک بررسی کامل (همانطور که در زیر ذکر شده است) هنوز باید انجام شود.

معاینه بدنی

معاینه بدنی بر منابع احتمالی هماتوری تمرکز خواهد داشت. کبودی در پشت یا شکم ممکن است نشان دهنده تروما باشد. آزمایش دیجیتال رکتال باید بخصوص در آقایان انجام شود، زیرا یافته‌های سازگار با پروستاتیت (به عنوان مثال حساسیت به لمس پروستات) یا پروستات بزرگ شده که نشان دهنده‌های پرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) است، ممکن است در تشخیص انجام شود. یافتن گره یا ناحیه تنفس (سخت شدن) پروستات ممکن است نشان دهنده سرطان باشد. آزمایش ادرار مکرر و همچنین کشت ادرار باید بدست آید. وجود گلبول‌های سفید در ادرار با عفونت دستگاه ادراری سازگارتر است. پروتئین، گلوکز یا رسوب در ادرار ممکن است نشانگر وجود بیماری کلیه‌ها باشد. آزمایش خون نیز مهم است، زیرا به ارزیابی عملکرد کلیه و شناسایی هرگونه ناهنجاری در لخته شدن کمک می‌کند.