هپاتیت B

عملکرد کبد

کبد، یکی از مهمترین و بزرگترین غدد داخلی بدن است که وظایف مهمی را به عهده دارد. از مهمترین وظایف این عضو می توان به مواردی مانند دفع سموم، ساختن پروتئین های حیاتی ، تنظیم مصرف قند خون ، سوخت و ساز چربی ها و ساخت برخی هورمونهای ضروری اشاره کرد.

اختلال در عملکرد این عضو باعث بیماری می شود. این اختلال ممکن است در اثر عوامل مختلفی از جمله ویروس ها ، داروها، الکل، سموم، فعال شدن غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن ( بیماری اتوایمیون) ایجاد شود.

بیماری هپاتیت B چیست؟

هپاتیت B یکی از بیماری‌های واگیردار کبد است که براثر عفونت و وجود ویروس هپاتیت B ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً از طریق خون و ترشحات اندام‌های تناسلی از شخص آلوده به ویروس هپاتیت به شخص دیگری منتقل می‌شود.

تصویر1. مقایسه کبد سالم و کبد مبتلا به هپاتیت B

انواع هپاتیت B

آلودگی به هپاتیت B خود را به اشکال  بالینی  حاد و  مزمن (فعال و غیر فعال) نشان می دهد.

✅ هپاتیت حاد:

به مواردی اطلاق می شود که آلودگی با ویروس از شروع تا بهبودی کمتر از 6 ماه طول بکشد و در این مدت آسیب وارده، کاملا برطرف شده و ویروس از خون پاک شود .  در این صورت ساختمان و عملکرد کبد طبیعی باقی می ماند و معمولا بیمار احتیاج به درمان ندارد مگر در موارد خاصی که پزشک تشخیص بدهد.عفونت حاد در اکثر موارد بهبود می‌یابد و تنها در کمتر از ۵ درصد می‌تواند مزمن شود.

✅ هپاتیت مزمن فعال:

زمانی است که ویروس بیش از 6 ماه در بدن باقی بماند و سیستم ایمنی بدن نتواند ویروس را از بین ببرد. هپاتیت مزمن به دو صورت فعال و غیرفعال ظاهر می شود. در حالت فعال، تستهای کبد،  غیرطبیعی و نشان دهنده روند تخریب و التهاب کبد است؛ شمارش ویروس در خون بالا و حاکی از فعال بودن ویروس در بدن است و حتی احتمال بروز علائم بالینی نیز وجود دارد. در این صورت بیمار نیاز به پیگیری و درمان دارد.

✅هپاتیت مزمن غیرفعال:

هپاتیت مزمن غیرفعال در این حالت ویروس هپاتیت بیش از 6 ماه در بدن باقی می ماند اما ویروس در بدن به صورت غیرطبیعی فعال زندگی می کند و به سلول های کبدی آسیبی نمی رساند. این بیماران کاملا سالم به نظر می رسند و هیچ گونه علامتی ندارند و تست های کبدی و سایر آزمایشات آنها طبیعی است . در  اغلب موارد یک همزیستی مسالمت آمیز بین ویروس و سلول کبدی ایجاد می شود و ممکن است این حالت تا سال ها حتی در برخی موارد تا آخر عمر باقی بماند.

زنان باردار حتماً آزمایش هپاتیت B را انجام دهند تا در صورت ابتلاء مادران، اقدام لازم برای پیشگیری از ابتلا نوزاد به بیماری، انجام گیرد. این بیماری در مورد ابتلا مادرزادی با درگیری نوزاد، اکثرا مزمن می‌شود و علامت دار نیست.

تصویر2. ویروس هپاتیت B

سیر بیماري هپاتیت B

اکثر موارد ابتلا به این بیماري بدون علامت است. در مواردي که بیمار علامت دار میشود معمولاً علایـم در فاصـله 60 تا 90 روز بعد از ورود عامل بیماري زا در بدن بروز میکند. کسانی که هپاتیت حاد دارند اکثـراً بعـد از 2 تـا 3 هفتـه بـه تدریج بهتر میشوند و بعد از 4 تا 8 هفته کاملاً بهبود می یابند. در نوع مزمن بیمار براي مـدت زیـادي و گـاهی تـا آخـر عمر عامل بیماریزا را دارد. چند هفته بعد از بروز علایم، عامل بیماريزا از طریق خون، مایع منی، ترشحات زنـان مثـل خـون قاعـدگی قابـل انتقـال است. خون بالاترین میزان عامل بیماريزا را دارد. نقاط آلوده به خون حتی در صورت خشک شدن، به مدت یک هفتـه یا بیشتر قابلیت انتقال را دارند. در موارد حاد بعد از پاكسازي عامل بیماريزا در بدن بیماري دیگر قابل سرایت نیسـت ولی در نوع مزمن امکان انتقال تا آخر عمر وجود دارد.

علائم هپاتیت

هرچند علائم حاد بیماری بصورت علائم سرما خوردگی و درد بدن و خستگی است، اما سایر علائم بیماری شامل کم اشتهایی، حالت تهوع، خستگی و بی‌حالی شدید، تب، ضعف و سوزش عضلات، زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها، تیره شدن رنگ ادرار، خاکستری یا روشن شدن رنگ مدفوع، درد در ناحیه شکم و اطراف ناف است. گاه هیچ علامت واضحی وجود ندارد و بیماری به آهستگی مزمن می‌شود.

شیوع بیماری

حدود 400 میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت B هستند و سالانه حدود 50 میلیون نفر به این ویروس آلوده می شوند. این بیماری بعد از سل و مالاریا شایعترین بیماری مسری عفونی است. ایران جزو مناطق دارای شیوع متوسط بیماری هپاتیت B است و از هر 100 نفر در جهان دو نفر به این بیماری آلوده است و تقریبا 1.5 میلیون نفر در ایران به این بیماری مبتلا هستند. بیشتر این افراد از بدو تولد مبتلا بوده اند و از آن جا که این بیماری هیچ علامتی ندارد از بیماری خود نیز آگاه نیستند.

روش های انتقال بیماری

انتقال ممکن است از طریق تماس جنسی با شخص بیمار، مسواک‌ آلوده، فرو رفتن سر سوزن آلوده در پوست یا استفاده مشترک از تیغ، سوزن، سرنگ و سایر وسایل استعمال دارو رخ دهد. همچنین این بیماری می‌تواند از مادر بیمار به نوزاد تازه متولد شده هم سرایت پیدا کند.

تصورات غلط درباره روش های انتقال بیماری

❌ استفاده مشترک از ظروف غذا یا لیوان آب

❌ عطسه یا سرفه

❌ بوسیدن و در آغوش گرفتن

❌ تماسهای معمولی مثل دست دادن و تماس در محیط کار

❌ شیر دادن درصورتی که سینه مادر زخم  خراشی نداشته باشد

روش های تشخیص بیماری

⭕ بیوپسی کبد: در طی بیوپسی کبد،  یک بافت کوچک از کبد  برای بررسی بیشتر میکروسکوپی برداشته می شود . این بیوپسی برای تشخیص هپاتیت B ضروری نیست و از آن برای بررسی میزان آسیب کبدی و پیشرفت بیماری در موارد عفونت مزمن استفاده می شود و مشخص می کند که آیا درمان نیاز است و همچنین می تواند ابتلا به سیروز یا سرطان کبد را نشان دهد.

⭕ فیبرواسکن: امروز دستگاه فیبرواسکن در بیشتر موارد می تواند جایگزین بیوپسی شود و میزان تخریب و التهاب کبدی را نشان دهد مزیت این روش نسبت به بیوپسی آسان بودن انجام آن است و دقت بیشتری دارد و بدون درد و خونریزی است.

 پیشگیری از هپاتیت B

پیشگیری از این بیماری با واکسن امکانپذیر است. این واکسن در سه مرحله تزریق می شود و حتی در دوران بارداری و شیردهی نیز واکسن این بیماری قابل تزریق است. واکسن به مدت 15 سال بدون نیاز به آزمایش قادر به ایجاد ایمنی خواهد بود.

در صورت مبتلا شدن به هپاتیت Bچگونه از خود مراقبت کنید؟

1- پیشگیري از ابتلا به سایر بیماري ها:

ابتلا به دیگر عوامل بیماريزاي درگیرکننده کبد مانند هپاتیت Aو C براي بیماران مبـتلا بـه هپاتیـت Bخطرنـاك اسـت. همچنـین بیمـاري ایـدز رونـد پیشـرفت بیمـاري را سـرعت میبخشد.

2- داشتن خواب کافی:

معمولاً بیماران هپاتیتی با اختلال در خواب مواجه هستند. درمان خاصی براي بیخوابی ناشی از هپاتیت Bوجود ندارد اما راههاي معمولی مانند: حمام آب گرم و پرهیـز از پـرخـوري قبـل از خـواب موثرند. 

3- دقت داشتن در مورد مصرف الکل و داروهاي دیگر:

کبد در سـوخت و سـاز و پـاكسـازي خـون از برخی مواد نقش دارد و هپاتیت Bسبب کاهش عملکرد طبیعی کبد شما میشود. در این صورت الکل و برخی داروهاي گیاهی و شیمیایی براي مدت طولانی تري در بدن بـاقی مـیماننـد و اثـر بیشـتري بـه جـا مـیگذارنـد لـذا توصـیه میشود این بیماران از مصرف الکل به شدت پرهیز نمایند.

مصرف مقادیر غیرمجاز ضددردها و قرص هایی کـه داراي استامینوفن و آسپیرین میباشند مانند قرص سرماخوردگی و مقادیر زیاد برخـی ویتـامین هـا و بسـیاري از گیاهان دارویی میتوانند سبب آسیب رساندن بـه کبـد شـوند. 

4- حفظ آرامش:

وجود بیماري هپاتیت B و عوارض جانبی داروهاي مصرفی بـراي درمـان آن مـی توانـد سـبب ایجاد مشکلات عصبی و افسردگی شود. ورزش به همان اندازه که از لحاظ جسمی مفید است از لحاظ فکـري و روحی موثر است. بنابراین به اندازهاي که میتوانید ورزش کنید. با دیگران رابطه اجتماعی برقرار کنید و تنها نمانید.

5- مثبت اندیشی:

بسیاري از بیماران مبتلا به هپاتیت Bبراي سالها علایم بیمـاري را نشـان نمـیدهنـد و زنـدگی طولانی دارند. مرتب به خود یادآوري کنید که تشخیص زودرس بیماري میتواند به نفع زنـدگی شـما باشـد و باعث شود تا شما زندگی سالم تر و کامل تري چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ عاطفی داشته باشید.

چه کسانی باید واکسن دریافت کنند؟

✔ نوزادان

تمام نوزادان دارای وزن بالای 2 کیلو گرم ، اولین دوز واکسن را بعد از تولد و قبل از ترخیص از بیمارستان دریافت می کنند.

زمان تزریق مرحله دوم واکسن یک ماه بعد از  تزریق اول است. سومین دوز واکسن در شش ماهگی تزریق می شود.

✔ بزرگسالان

بزرگسالانی که ریسک بالایی برای عفونت هپاتیت B دارند شامل:

✔ افراد دارای همسر آلوده یا عضو خانواده آلوده

✔ افراد مبتلا به اعتیاد تزریقی

✔ افرادی که بیش از یک شریک جنسی دارند

✔ کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی و مراکز اورژانس و سرویسهای اورژانس مثل آتش نشان ها

✔ کسانی که بیماری مزمن کبدی یا کلیوی دارند

✔ افراد مبتلا به ایدز

✔ افراد دارای اختلالات انعقادی خون مثل بیماران هموفیلی که فاکتورهای انعقادی دریافت می کنند

✔ افرادی که در زندانها و مراکز نگهداری از افراد ناتوان  و عقب مانده کار می کنند

هدف از درمان هپاتیتB

هدف از درمان هپاتیت Bمحدودکردن و بازداشتن عامل بیماريزا از آسیب رساندن بیشتر و جديتـر بـه کبـد مـیباشـد. درمان ابتدایی هپاتیت به این بستگی دارد که به چه نوعی از هپاتیت Bدچار شده باشید.

درمان دارویی

از آنجا که درمان بیماري هپاتیت Bبسیار پیچیده است و به عـواملی ماننـد مقاومـت عامـل بیمـاريزا، فعالیت بیماري، چگونگی پاسخ به درمان، میزان تحمل دارو و نیز در دسترسبودن دارو بستگی دارد لـذا تصـمیمگیـري
در مورد استفاده از هر یک از داروها به عهده پزشک متخصص است. درمان ممکن است تـکدارویـی یـا بـه صـورت ترکیبی از داروها باشد.

درمان جراحی

در برخی از موارد، بیمارانی که به مرحله تنبلی یا نارسایی کبد میرسند، پیوند کبد ضروري میشود. تصمیم در مورد انجام پیوند کبد صرفاً با مشورت پزشک صورت میگیرد.