سنگ کلیه چیست؟
ادرار حاوی مواد معدنی و املاح معدنی بسیاری است. هنگامی که ادرار دارای سطوح بالایی از این مواد معدنی و نمک باشد، ممکن است سنگ ایجاد شود. سنگ های کلیه در ابتدا ممکن است کوچک باشند ولی به تدریج اندازه آنها بزرگتر می شود. حتی ممکن است ساختارهای تو خالی کلیه را پر کند. برخی از سنگ ها در کلیه باقی می مانند، و هیچ مشکلی ایجاد نمی کنند. گاهی اوقات، سنگ کلیه می تواند از حالب، لوله بین کلیه و مثانه عبور کند. اگر سنگ به مثانه برسد، می تواند از طریق ادرار از بدن خارج شود. اگر سنگ در حالب گیر کند، جریان ادرار از کلیه را مسدود می کند و باعث درد می شود.
کلیه ها و سیستم ادراری
کلیه ها اندام هایی به اندازه مشت هستند که سطح مایعات و مواد شیمیایی بدن را کنترل می کنند. اکثر مردم دو کلیه دارند. یکی در هر طرف ستون فقرات، پشت کبد، معده، پانکراس و روده. کلیه های سالم ضایعات خون را تمیز کرده و از ادرار خارج می کنند. آنها سطح سدیم، پتاسیم و کلسیم خون را کنترل می کنند.
کلیه ها، حالب ها، و مثانه بخشی از دستگاه ادراری هستند. دستگاه ادراری ادرار را تولید، حمل و در بدن ذخیره می کند. کلیه ها از آب و مواد زائد بدن ادرار می سازند. سپس ادرار از مجرای حالب به مثانه می رود و در آنجا ذخیره می شود. ادرار از طریق مجرای ادرار از بدن خارج می شود.
سنگ کلیه در کلیه تشکیل می شود. برخی از سنگ ها از کلیه به داخل حالب حرکت می کنند. حالب ها لوله هایی هستند که از کلیه ها به مثانه منتهی می شوند. اگر سنگی از کلیه خارج شود و در حالب گیر کند به آن سنگ حالب می گویند.
سنگ کلیه چگونه به وجود می آید؟
وقتی غلظت بعضی از مواد در بدن زیادی می شود، این مواد به شکل بلور یا رسوب در می آیند و در کنار هم، شکل و شمایل یک سنگ را به وجود می آورند. با زیاد شدن موادی مثل کلسیم ، اُگزالات و اسید اوریک در ادرار، سنگ کلیه تشکیل می شود. در حالت عادی، در کلیه های انسان، موادی وجود دارد که از چسبیدن مولکولهای مواد به هم و تشکیل بلور پیشگیری می کنند؛ اما با اختلال در میزان این مواد طبیعی، سنگ و رسوبات در کلیه ها تشکیل می شوند و سنگ کلیه تولید می شود!
دلایل به وجود آمدن سنگ کلیه در انسان
معمولا نمی توان تشکیل سنگ کلیه در کلیه ها را به یک دلیل مشخص محدود کرد. مجموعه ای از عوامل هستند که در تشکیل سنگ کلیه تاثیر دارند. مثلا بی تحرکی می تواند یکی از دلایل به وجود آمدن سنگ کلیه باشد؛ زیرا سرعت رسوب املاح سنگین را بیشتر می کند. به طور کلی می توان دلایل به وجود آمدن سنگ کلیه را این عوامل دانست:
• عوامل ارثی و ژنتیک
• بیماری های زمینه ای مانند دیابت و فشار خون بالا
• اضافه وزن شدید و چاقی
• نخوردن آب به میزان کافی
• رژیم غذایی پر از شکر یا نمک
• عدم دریافت کلسیم کافی
• نوشیدن انواع نوشابه های صنعتی و شیرین
• مصرف بیش از حد پروتئین حیوانی
• خوردن بیش از حد چای، شکلات، مغزها و سویا به دلیل وجود «اگزالات» بالا
• زندگی در مناطق کوهستانی یا مناطق حاره
• مصرف سیگار
انواع سنگ کلیه
از نظر نوع و جنس مواد اولیه، سنگ کلیه را می توان به دسته های زیر تقسیم بندی کرد:
• سنگ کلیه ناشی از رسوب اگزالات کلسیم: در غالب موارد، زیاد بودن کلسیم باعث به وجود آمدن سنگ کلیه می شود. سنگهای کلسیمی به دلیل رسوب اُگزالات کلسیم تشکیل می شود. اگزالات در چای، شکلات، سویا، برخی سبزیجات مثل اسفناج و ریواس وجود دارد. البته به غیر از خوراکی ها، اگزالات به صورت طبیعی در کبد تولید می شود. گاهی اوقات هم جراحی روده و مصرف مقدار زیادی ویتامین د باعث افزایش غلظت اگزالات و کلسیم در بدن می شود.
• سنگ کلیه بر اثر رسوب فسفات کلسیم: گاهی اوقات زیاد بودن فسفات کلسیم باعث به وجود آمدن سنگ کلیه در انسان می شود. این سنگها هم جزو سنگهای کلسیمی هستند. با تغییر در سوخت و ساز بدن، خوردن داروهای ضدصرع و میگرنهای شدید، بدن در معرض تشکیل این مدل سنگ کلیه قرار می گیرد.
• سنگ کلیه با تجمع اسید اوریک: وقتی مایعات کمی به بدن فرد برسد، املاح نمی توانند از بدن خارج شوند و روی هم جمع می شوند. خوردن غذاهای سرشار از پروتئین هم باعث افزایش اسید اوریک خون می شود و با رسوب این ماده، سنگ کلیه اسید اوریکی به وجود می آید. افراد مبتلا به نقرس هم به دلیل بالا بودن اسید اوریک خونشان، در معرض ابتلا به این مدل سنگ کلیه هستند.
• سنگ کلیه بر اثر عفونت دستگاه ادراری: وقتی در دستگاه ادراری، عفونت به وجود می آید، سنگ کلیه تشکیل می شود. این سنگها، معمولا اندازه بزرگی دارند؛ اما علائم زیادی به همراه ندارند. این مدل سنگهای کلیه به سرعت بزرگ می شوند ولی از جای خود حرکت نمی کنند.
• سنگ کلیه در اثر مشکلات ژنتیکی: گاهی اوقات سنگ کلیه در اثر اختلال ژنتیکی خاصی به وجود می آید. در این اختلال ژنتیکی، ماده ای به نام «سیستین» بیش از حد معمول از طریق ادرار دفع می شود. در نتیجه دفع سیستین، سنگ سیستینی به وجود می آید.
• سنگ کلیه در اثر پرکاری غده پاراتیرویید: اگر غده پاراتیرویید بیش از حد فعال باشد، سنگ کلیه به وجود می آید و تنها راه درمان هم جراحی غده پاراتیرویید است.
تشخیص به موقع سنگ کلیه
اگر از تشکیل سنگ کلیه و حرکت آنها در بدنتان می ترسید، بهترین راه این است که به متخصص اورولوژی مراجعه کنید تا سنگ کلیه شما به موقع تشخیص داده شود و سنگ کلیه به شما آسیب جدی وارد نکند. در صورتی که زود به وجود سنگ کلیه در بدنتان پی برده شود، راه درمان این مشکل هم آسان تر و سریعتر انجام خواهد شد.
پیشگیری از تشکیل سنگ در کلیه با رژیم غذایی
چگونه با استفاده از یک رژیم غذایی سالم از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کنیم؟
• آب به مقدار فراوان بنوشید. هرچه آب بیشتری بنوشید، مواد سمی و املاح سریعتر از بدن شما دفع می شوند و فرصتی برای ته نشین شدن و رسوب کردن در کلیه را پیدا نخواهند کرد؛ پس به قدری آب بنوشید که ادرار شما زرد کمرنگ شود.
• تحرک داشته باشید. جالب است بدانید که احتمال بروز سنگ کلیه در افراد چاق و کم تحرک بیشتر است! پس اگر نمی خواهید کلیه های شما سنگ داشته باشند، فعالیت بدنی را به زندگیتان بیاورید. با پیاده روی، یوگا، دویدن و انواع ورزشهای دیگر، بدنی قوی و سالم داشته باشید و به املاح داخل بدنتان، اجازه رسوب بستن و تشکیل سنگ کلیه را ندهید!
• مواد دارای اُگزالات را به اندازه مصرف کنید. برای پیشگیری از شکل گیری سنگهای اگزالاتی، خوردن چای، چغندر، شکلات، مغزها، اسفناج، ریواس، سویا و دیگر منابع این ماده را به حداقل برسانید.
• مواد حاوی کلسیم را زیاد مصرف نکنید. شیر، ماست، کلم بروکلی، لوبیا، بادام، انجیر و ماهی سالمون از جمله منابع کلسیم هستند. اگر برای رساندن کلسیم به بدنتان، به فکر خوردن قرص کلسیم افتاده اید، حتما با پزشک مشورت کنید؛ زیرا افراط در خوردن قرص کلسیم هم می تواند باعث ایجاد سنگ کلیه شود!
• خوردن نمک و پروتئین های حیوانی را به حداقل برسانید. اگر مدام نمک و گوشت قرمز می خورید، باید بدانید که در حال بالا بردن اسید اوریک در خونتان هستید و همین موضوع احتمال ایجاد سنگ در کلیه و مثانه را افزایش می دهد!
