سد های دفاعی بدن

سدهای دفاعی بدن کدامند؟

وظیفه نخست سیستم ایمنی در محافظت از بدن، جلوگیری از ورود میکروب‌ها و سلول‌های بیگانه به بدن است. این وظیفه به کمک سدهای مختلف دفاعی بدن انجام می‌پذیرد. سیستم ایمنی بدن ما سه سطح متفاوت دارد: سطح فیزیکی، سطح مقاومت غیر اختصاصی و سطح مقاومت تخصصی.

اولین سد دفاعی بدن چیست؟

پاسخ به سوال اولین سد دفاعی بدن چیست، تنها در یک مورد خلاصه نمی‌شود و این سیستم خود چندین سد دفاعی را شامل می‌شود که عبارتند از:

سد دفاعی پوست

پوست اولین سد دفاعی بدن در برابر میکروب ها به حساب می‌آید. لایه خارجی پوست موسوم به اپیدرم (Epidermis) از سلول‌های به هم فشرده‌ای تشکیل شده است که حتی اجازه عبور به کوچکترین باکتری‌ها و ویروس‌ها را نمی‌دهند و همچنین به عنوان اولین سد دفاعی بدن در برابر میکروب ها شناخته می‌شوند.

این بافت متراکم مانند یک سد جلوی ورود کلیه عوامل بیماری زا و مواد مضر را به بدن می‌گیرد و تنها مولکول‌های بسیار کوچک مانند آب و گازهای ساده قادرند از آن عبور کنند. از این رو تا زمانی که این لایه آسیب نبیند، امکان ورود عوامل بیماری زا به بدن وجود ندارد. این موضوع اهمیت حفظ سلامت پوست و مراقبت از زخم‌ها و آسیب‌های پوستی را به ما یادآور می‌شود.

سد دفاعی مخاطی

دستگاه گوارش ما به دلیل ورود غذا و مایعات و دستگاه تنفس به علت ورود هوا، در مواجهه با باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها قرار دارند. برای جلوگیری از این موضوع، سیستم دفاعی بدن ما تکامل یافته است. مخاط پوشاننده دستگاه گوارش و تنفس از بافتی متراکم تشکیل شده‌ است که اجازه عبور عوامل بیماری زا را به داخل خون نمی‌دهد.

این مخاط همچنین ماده خاصی به نام موکوس (Mucous) ترشح می‌کند که خاصیت چسبندگی دارد، میکروب‌ها را به دام می‌اندازد و جلوی حرکت آزادانه آن‌ها را می‌گیرد. در داخل موکوس آنزیمی به نام Lysozyme وجود دارد که می‌تواند باعث تجزیه دیواره خارجی باکتری‌ها و متلاشی شدن آن‌ها شود. پس باکتری‌ها ابتدا به علت خاصیت چسبندگی موکوس به آن می‌چسبند و سپس به کمک Lysozyme دیواره خارجی آن‌ها متلاشی می‌شود و از بین می‌روند. در داخل بزاق دهان نیز Lysozyme وجود دارد. همچنین دستگاه تناسلی خانم‌ها دارای سد دفاعی مخاطی است و مخاط آن موکوس ترشح می‌نمایند.

سد دفاعی در محافظت از چشم

اولین سد دفاعی چشم‌ها، پلک و مژه‌ها هستند که جلوی ورود گرد و خاک را می‌گیرند. ترشح مداوم اشک نیز سطح قرنیه چشم را به طور مداوم شستشو داده و ذرات و میکروب‌ها را از روی آن پاک می‌نماید. داخل اشک آنزیم Lysozyme وجود دارد که با روشی که قبلا ذکر شد، باعث از بین رفتن باکتری‌ها می‌گردد. اشک از گوشه چشم وارد بینی می‌شود و باقیمانده میکروب‌های موجود در اشک توسط سیستم دفاعی داخل بینی از بین می‌روند.

سد دفاعی بینی

موهای داخل بینی به کمک موکوسی که از مخاط آن ترشح می‌شود، جلوی ورود گرد و غبار و میکروب‌ها را به داخل بینی می‌گیرند. راه‌های هوایی داخل بینی پیچ در پیچ هستند تا با ایجاد حالت چرخشی، به دام افتادن ذرات را تسهیل نمایند. در راه‌های هوایی داخل برونش‌ها موهای کوتاهی به نام مژک وجود دارند که پیاپی در حال حرکت به سمت بالا و خارج از راه‌های تنفسی هستند. میکروب‌ها ابتدا به موکوس ترشح شده توسط مخاط می‌چسبند و سپس با حرکت مژک‌های تنفسی به سمت خارج از دستگاه تنفس هدایت می‌شوند. موکوس ایجاد شده در دستگاه تنفس سپس وارد مری و معده می‌شود و میکروب‌های موجود در آن توسط اسید معده از بین می‌روند. اسید معده همچنین از سدهای مهم دفاعی در برابر میکروب‌های موجود در غذا است.

سدهای دفاعی ادرار، مدفوع و استفراغ

جالب است بدانید که ادرار، مدفوع و استفراغ نیز از جمله سدهای دفاعی بدن به حساب می‌آیند و هنگام خروج از بدن، میکروارگانیسم‌ها و میکروب‌ها را همراه خود دفع می‌کنند.

دومین سد دفاعی بدن چیست؟

همانطور که عنوان شد، دومین سطح دفاعی بدن مقاومت غیر اختصاصی است. در این مرحله عامل بیماری زا وارد بدن شده است و حالا سد دوم دفاعی بدن باید آن را سرکوب کند. اما علت نامگذاری غیر اختصاصی برای دومین سد دفاعی بدن چیست؟ این بدان معناست که در این سطح تمامی متهاجمین بدون استثنا و جداسازی نابود می‌شوند.

بیگانه‌خوارها

در سطح دوم دفاعی بدن، سلول‌های فاگوسیتیک که به بیگانه‌خوارها معروف هستند نقش اصلی را ایفا می‌کنند. این سلول‌ها تمامی میکروب‌هایی که به بافت بدن می‌رسند را خورده و نابود خواهند کرد.

التهاب

التهاب یک پاسخ بافت موضعی است که در صورت آسیب بافت‌ها و یا در پاسخ به سایر محرک‌ها رخ می‌دهد. التهاب گلبول‌های سفید بیشتری را به قسمتی که میکروب‌ها حمله کرده‌اند، می‌کشاند. پاسخ التهابی سبب ایجاد تورم، قرمزی، گرما و درد می‌شود.

تب

تب باعث مهار رشد باکتری‌ها شده و نرخ بازسازی بافت را در طول عفونت افزایش می‌دهد.

سومین سد دفاعی بدن چیست؟

پاسخ سوم بدن به متهاجمین، ترشح پادتن برای از بین بردن نوع خاصی از آن‌ها است و به همین دلیل به سطح سوم، مقاومت اختصاصی گفته می‌شود. در این بخش پادتن‌ها که خود از مواد خاصی از میکروب‌ها هستند، ترشح شده و بدن را وادار به یک واکنش ایمنی برای از بین بردن عوامل بیماری زا می‌کنند.