بیلی روبین چیست؟
یکی از عملکردهای اصلی کبد تجزیه گلبول های قرمز قدیمی یا آسیب دیده است که طی این فرآیند بیلی روبین تولید می شود. بیلی روبین با مواد دیگر ترکیب شده صفرا را تشکیل می دهد. صفرا در کیسه صفرا ذخیره می شود و برای تسهیل در هضم چربی ها به روده کوچک می ریزد. در افراد سالم، این مایع از طریق ادرار و مدفوع از بدن خارج می شود. (علت رنگ قهوه ای مدفوع وجود بیلی روبین در آن است)
بیلی روبین به دو صورت در جریان خون مشاهده می شود.
- بیلی روبین غیر مستقیم (غیرکونژوگه): این فرم نامحلول بوده در آب حل نمی شود. بیلی روبین غیر مستقیم از طریق جریان خون به کبد رفته در آنجا به فرم محلول در آب تبدیل می شود.
- 2) بیلی روبین مستقیم (کونژوگه): همان بیلی روبین محلول است که توسط پروسه شیمیایی خاصی در کبد تولید می شود.
هر دو شکل بیلی روبین و همچنین سطح کل این ماده در خون، برای کمک به تعیین وضعیت سلامتی فرد اندازه گیری می شود. به طور کلی، مقادیر بالاتر این ماده در بدن شواهدی از مشکلات بیماری کبدی (مانند هپاتیت)، اختلالات خونی و همچنین انسداد مجاری صفراوی (لوله هایی است که کبد را به روده کوچک متصل می کند) می باشد. از آنجا که وجود بیلی روبین بیش از حد در جریان خون (با نام هیپربیلی روبینمی) می تواند به معنای مشکلات قابل توجهی در سلامتی باشد، شناختن علائم این بیماری که مهمترین آنها زردی است، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
اگر میزان بیلی روبین در بدن بیشتر از میزان طبیعی باشد، رنگ پوست و سفیدی چشم به زردی می‌گراید. به این وضعیت یرقان (زردی) می‌گویند.
تست بیلی روبین به تشخیص هرگونه اختلالی که تا اینجا گفتیم کمک می‌کند.
زمانی که پروتئین هموگلوبین در گلبول‌های قرمز کهنه تجزیه می‌شود، بیلی روبین در بدن تشکیل می‌شود. تجزیه‌ی گلبول‌های قدیمی یک فرایند طبیعی و سالم است.
بیلی روبین بعد از گردش در خون به کبد می‌رسد. بیلی روبین در کبد تجزیه، با صفرا ترکیب و بعد در مجرای صفرا دفع و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. درنهایت، صفرا در روده‌ی کوچک ترشح می‌شود تا به هضم چربی کمک شود. سرانجام بیلی روبین توسط مدفوع و ادرار دفع می‌شود.
به بیلی روبینی که توسط کبد به اسید گلوکونیک (اسید برگرفته از گلوکز) متصل شود، بیلی روبین مستقیم یا مزدوج می‌گویند. اگر بیلی روبین به اسید گلوکونیک وصل نشود، غیرمستقیم یا نامزدوج نامیده می‌شود. به مجموع بیلی روبین در خون بیلی روبین کلی می‌گویند.
تست جامع بیلی روبین میزان بیلی روبین کلی بدن (مستقیم، غیر مستقیم و کلی) را در خون می‌سنجد.
علائم مربوط به افزایش بیلی روبین در کودکان و بزرگسالان شامل زردی پوست یا چشم‌ها، خستگی مفرط، خارش پوست، تیره شدن ادرار و کم‌اشتهایی است.
دلایل رایج برای انجام آزمایش Bilirubin
اگر بیلی روبین در کبد به اسید گلوکونیک متصل نشود یا به مقدار کافی از خون خارج نشود، یعنی به کبد آسیب وارد شده است.
بنابراین تست خون بیلی روبین روش خوبی برای شناسایی آسیب کبد است.
یرقان خفیف در نوزادان می‌تواند ناشی از تغییرات طبیعی در متابولیزم بیلی روبین یا اولین نشانه‌ی مشکل بالینی باشد.
اگر میزان بیلی روبین در بدو تولد بسیار بالا باشد، خون نوزاد طی چند روز اول زندگی چندبار مورد آزمایش قرار میگیرد تا عملکرد کبد تحت نظر باشد. اگر یرقان در نوزاد درمان نشود، می‌تواند جدی و مرگبار باشد.
علت دیگر افزایش میزان بیلیروبین تخریب بیش از اندازه‌ی گلبول‌های قرمز است. به این وضعیت همولیز می‌گویند.
گاهی بیلی روبین به عنوان بخشی از «پانل» آزمایش ها اندازه گرفته می‌شود. اغلب، کبد به واسطه چند آزمایش شامل موارد زیر مورد ارزیابی قرار میگیرد:
- آلانین ترانس‌آمیناز
- آسپارتات آمینوترانسفراز
- آلکالین فسفاتاز
- آلبومین
- مجموع پروتئین
روش انجام تست بیلی روبین به چه صورت است؟
برای انجام تست بیلی روبین به مقدار کمی از خون فرد نیاز است. برای تهیه نمونه خون یک سوزن از راه پوست دست یا ساعد وارد رگ می‌شود و مقدار کمی از خون در لوله‌ی آزمایش به دست می‌آید.
آماده شدن برای تست بیلی روبین
لازم است تا ۴ ساعت قبل از انجام تست بیلی روبین چیزی به جز آب مصرف نکنید. قبل از رفتن به آزمایشگاه می‌توانید به میزان قبل آب بنوشید.
ممکن است لازم باشد قبل از انجام تست بیلی روبین از مصرف دارو بپرهیزید اما به نظر پزشک بستگی دارد.
ازجمله داروهایی که روی میزان بیلی روبین تاثیر می‌گذارد می‌توان به آنتی‌بیوتیک‌ها مانند پنیسیلین جی، داروهای آرامش‌بخش مانند فنوباربیتال، ملین‌ها مانند فوروسمید (لاسیکس) و داروهای آسم مانند تئوفیل اشاره کرد.
بسیاری از داروهای دیگر نیز روی میزان بیلی روبین تاثیر می‌گذارند. قبل از انجام تست بیلی روبین با پزشک صحبت کنید تا درمورد قطع مصرف دارو راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهد.
خطرات تست بیلی روبین چیست؟
هنگام دریافت نمونه خون، لحظه‌ای احساس درد یا نیشگون خفیف خواهید داشت. بعد از خارج شدن سوزن، ضربان و نبض ناحیه‌ی مورد نظر را احساس خواهید کرد.
از شما خواسته می‌شود روی این قسمت را فشار دهید و چسب زخم روی آن بگذارید. اجازه دهید چسب زخم به مدت حداقل ۱۰ تا ۲۰ دقیقه روی این قسمت باقی بماند.
تا پایان روز با دستی که از آن خون گرفته شده چیز سنگین بلند نکنید.
گرفتن نمونه خون خطرات بسیار نادری، مانند موارد زیر، به دنبال دارد:
- سرگیجه یا غش
- هماتوم، کبودی ناشی از تجمع خون زیر پوست
- عفونت، که معمولا اگر قبل از انجام آزمایش پوست تمیز شود می‌توان از این مشکل دوری کرد
- خونریزی شدید یا خونریزی به مدت طولانی که می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک اختلال خونی جدی‌تر باشد و باید به اطلاع پزشک برسد
-
نتیجه‌ی نرمال آزمایش بیلی روبین چیست؟
میزان طبیعی بیلی روبین مستقیم در بزرگسالان ۰ تا ۰.۴ میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر (mg/dL) است. میزان طبیعی بیلی روبین کلی بین ۰.۳ تا ۱.۰ (mg/dL) است.
اگر بعد تست بیلی روبین، میزان بیلی روبین کلی را از میزان بیلی روبین مستقیم در خون کم کنید، میزان بیلی روبین غیر مستقیم در خون به دست می‌آید. به علاوه، مرجع رنج نرمال در هر آزمایشگاه متغیر است.
بالا بودن میزان بیلی روبین در نوزادان به دلیل استرس تولد طبیعی است. میزان طبیعی بیلی روبین غیر مستقیم ظرف ۲۴ ساعت اولیه‌ی تولد کمتر از ۵.۲ (mg/dL) است. اما بعضی از نوزادان دچار نوعی یرقان هستند و میزان بیلی روبین ظرف چند روز اول بعد از تولد به بیشتر از ۵ (mg/dL) می‌رسد.
-
علت نتیجه‌ی غیرعادی بیلی روبین
اگر میزان بیلی روبین در خون بالا باشد، پزشک آزمایش های بیشتر یا سونوگرافی تجویز می‌کند. افزایش بیلی روبین در بزرگسالان می‌تواند ناشی از مشکلات کبد، مجرای صفرا یا کیسه صفرا باشد. مثلا:
- بیماری کبد مانند هپاتیت
- سندرم گیبرت (نوعی بیماری ژنتیکی)
- سیروز که به جراحت کبد گفته می‌شود
- تنگی صفرا (بخش‌هایی از مجرای صفرا آنقدر باریک است که مایع از آن عبور نمی‌کند)
- سرطان کیسه صفرا یا لوزالمعده
- سنگ صفرا
- مسمومیت دارویی
-
همچنین ممکن است افزایش بیلی روبین ناشی از مشکل در خون باشد نه مشکل کبد. افزایش سرعت تجزیه شدن گلبول‌های خون می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
- آنمی همولیتیک: زمانی که تعداد زیادی از گلبول‌های خون در اثر بیماری خودایمنی، نارسایی ژنتیکی، مسمومیت دارویی یا عفونت از بین برود و کبد نتواند میزان بیلی روبین غیر مستقیم در بدن را تبدیل کند، این وضعیت رخ می‌دهد.
- واکنش انتقال: در این حالت سیستم ایمنی به خونی که به شما انتقال داده شده حمله می‌کند.
-
یرقان نوزاد
افزایش میزان بیلی روبین (معمولا بیلی روبین غیر مستقیم) و یرقان در نوزادان بسیار خطرناک است و در اثر عوامل مختلف رخ می‌دهد. یرقان در نوزادان سه نوع رایج دارد:
- یرقان فیزیولوژیکی (طبیعی): دو تا چهار روز بعد از تولد در اثر تاخیر کوتاه‌مدت در عملکرد کبد رخ می‌دهد و معمولا جدی نیست
- یرقان ناشی از شیردهی: طی هفته‌ی اول در اثر نقص در شیر خوردن نوزاد یا کم بودن میزان شیر مادر رخ می‌دهد
- یرقان ناشی از شیر مادر: بعد از دو تا سه هفته در اثر جذب بعضی مواد در شیر رخ می‌دهد
تمام این موارد به راحتی قابل درمان است و اگر درمان شود، خطری ندارد. از جمله دیگر عوامل جدی که باعث افزایش بیلی روبین و زردی نوزاد می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شکل غیرعادی گلبول‌های خون مانند کم‌خونی داسی شکل
- ناهماهنگی گروه خون مادر و نوزاد باعث می‌شود گلبول‌های قرمز خون نوزاد بیش از حد از بین برود. به این وضعیت اریتروبلاستوز جنینی می‌گویند
- کمبود بعضی پروتئین‌های مهم به دلیل نقص ژنتیکی
- کبودی ناشی از مشکل در زایمان
- بالا بودن میزان گلبول قرمز به دلیل نارس بودن نوزاد
- عفونت
-
بعد از انجام تست بیلی روبین چه کار باید کرد؟
اگر نتیجه تست بیلی روبین نشان دهد که میزان بیلی روبین بیشتر از حد طبیعی است، پزشک آزمایش های بیشتری تجویز می‌کند تا علت زمینه‌ای مشخص شود.
به‌محض تشخیص علت، لازم است چند بار دیگر تست بیلی روبین را تکرار کنید تا میزان تاثیر روش درمان تحت نظارت باشد.
اگر پزشک فکر کند ممکن است عملکرد کبد یا کیسه صفرا مناسب نباشد، عکسبرداری را پیشنهاد می‌کند تا از عدم وجود ناهنجاری اسکلتی مطمئن شود.
