تشخیص کرونا ویروس: هرآنچه لازم است در رابطه با آزمایش کرونا بدانید
کرونا به خانواده‌ی بزرگی از ویروس‌ها اطلاق می‌شود که می‌توانند عوارض بسیاری خفیفی مانند سرماخوردگی در فرد ایجاد کنند و یا مشکلاتی جدی مانند بیماری سارس و مرس را در پی داشته باشند.
کرونای جدید که اصطلاح پزشکی آن سندرم حاد تنفسی – کروناویروس ۲ (SARS-CoV-2) است، یکی از انواع کرونا ویروس‌ها محسوب می‌شود که برای اولین بار در دسامبر ۲۰۱۹ در ووهان چین شناخته شد و سبب بروز بیماری کووید ۱۹ (COVID-19) می‌شود. تا زمان نگارش این مقاله بیش از ۱۰۰ هزار نفر در سراسر جهان به این ویروس مبتلا شده‌اند و عده‌ی زیادی جان خود را از دست داده‌اند. تاکنون این بیماری در بیش از ۵۰ کشور جهان از جمله ایران شناسایی شده و میزان شیوع سریع و بالای کرونای جدید در جهان بسیار نگران‌کننده است. مطابق با آمارهای ارائه شده میزان انتقال این ویروس از یک فرد به فرد دیگر متغیر است. به عنوان مثال برخی افراد مبتلا، ویروس کرونای جدید را به دیگران منتقل نمی‌کنند اما برخی افراد نیز درصورت ابتلا باعث انتقال بیماری به چندین نفر می‌شوند. تا زمان نگارش این مقاله، زنجیره‌ای انتقال این ویروس ۴ نفر گزارش شده است.
متاسفانه تاکنون هیچ درمانی برای این بیماری یافت نشده و تنها راه کاهش شیوع آن رعایت اقدامات بهداشتی برای جلوگیری از ابتلا به ویروس و قطع زنجیره‌ی انتقال است.
یکی از دلایلی که انجام تست تشخیص کرونا ویروس اهمیت می‌یابد این است که با استفاده از آن می‌توان تعداد افراد آلوده را مشخص کرد و بدین ترتیب با انجام اقدامات مراقبتی و ایزوله کردن بیمار (چه در خانه و چه در مراکز بهداشتی و بیمارستان‌ها) می‌توان زنجیره‌ی انتقال را قطع نمود.
با توجه به مطالب گفته شده و شدت واگیردار بودن کرونای جدید، در ادامه به بررسی روش‌های تشخیص کرونا ویروس و آزمایشات مربوط به آن خواهیم پرداخت.
روش‌های تشخیص کرونا ویروس
هنگامی که COVID-19 شروع به گسترش در سراسر چین کرد، محققان این کشور موفق شدند تا به سرعت توالی ژنتیکی این ویروس را شناسایی کنند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) نیز با انجام تحقیقات و به کمک توالی ژنتیکی شناسایی شده توسط محققان چینی، موفق به تولید کیت تشخیص کرونا ویروس شد که به وسیله‌ی آن می‌توان کرونای جدید را شناسایی کرد.
چنانچه فردی دارای علائم شایع کرونا ویروس از جمله تب، سرفه و مشکلات تنفسی باشد و یا با مبتلایان به این ویروس در تماس نزدیک بوده باشد، لازم است تا به مراکز درمانی مراجعه کند. اولین اقدامی که برای تشخیص کرونا ویروس صورت می‌گیرد، بررسی علائم آن و انجام سی‌تی اسکن قفسه‌ی سینه است. از آنجایی که این ویروس بر روی دستگاه تنفسی تاثیر می‌گذارد، اسکن قفسه‌ی سینه نقش مهمی در تشخیص بیماری و شناسایی بافت‌های تخریب‌شده‌ی ریه خواهد داشت.
پس ازآنکه سی‌تی‌اسکن ریه نتایج مثبتی برای ابتلا به کرونا ویروس را نشان داد، لازم است تا از از دستگاه تنفسی فرد مشکوک (PUI) نمونه‌برداری شود و پاتوژن‌های تنفسی مورد بررسی قرار گیرند.
نکته‌ی حائز اهمیت این است که امکان آزمایش این نمونه‌ها در تمامی بیمارستان‌ها وجود ندارد. به همین دلیل نمونهی گرفته‌شده از بیمار حتماً باید جهت بررسی به آزمایشگاه‌های مرجعی که دارای کیت تشخیص کرونا ویروس هستند انتقال یابد. همچنین لازم است تا علاوه‌بر نمونه‌گیری برای تشخیص کرونا ویروس، آزمایشات دیگری نیز بر روی فرد مشکوک انجام شود تا سایر عوامل بیماری‌زای تنفسی مانند آنفولانزا نیز بررسی گردند. چنانچه نتیجه‌ی آزمایش فرد برای سایر پاتوژن‌های تنفسی مثبت باشد، پس از ارزیابی بالینی و مشورت با مقامات بهداشت عمومی، ممکن است دیگر فرد مشکوک به ابتلا به ویروس کرونای جدید تلقی نگردد. از فواید بررسی سایر پاتوژن‌های تنفسی آن است که می‌شود به کمک آن اطلاعات بیشتری در رابطه با عفونت‌های مشترک با COVID 19 به دست آورد.
روش‌های جمع‌آوری نمونه برای تشخیص کرونا ویروس
به منظور انجام آزمایش‌های تشخیص کرونا ویروس، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها توصیه می‌کند تا جمع‌آوری نمونه از هر ۲ دستگاه تنفسی فوقانی (نازوفارنکس، دهان و حلق) و دستگاه تنفس تحتانی (در صورت امکان خلط) صورت گیرد. از آنجایی که مطابق با بررسی‌های صورت گرفته ویروس کرونای جدید بر روی دستگاه تنفسی تاثیر می‌گذارد، نیازی به جمع‌آوری نمونهی ادرار نیست.
برای جمع‌آوری نمونه از فرد مشکوک به ابتلا، روش‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه ذکر شده‌اند. حتماً توجه داشته باشید که نحوه‌ی نمونه‌گیری در کاهش احتمال بروز خطا در نتایج بسیار موثر است. به طور مثال چنانچه هنگام نمونه‌گیری، سواب مورد استفاده تنها با سطح زبان بیمار تماس داشته باشد، نتیجه‌ی تست تشخیص کرونا ویروس به احتمال زیاد کاذب منفی خواهد بود. در نتیجه نیاز است تا نمونه از قسمت‌های عمیق‌تری برداشته شود.
روش‌های صحیح جمع‌آوری نمونه برای تشخیص کرونا به‌صورت زیر است:
- تست سوآب (swab): با استفاده از یک سواب مخصوص، از بینی و یا گلوی شخص نمونه‌برداری می‌شود.
- آسپیرات بینی: یک محلول نمکی به داخل بینی تزریق شده و سپس نمونه به آرامی توسط ساکشن جمع آوری می‌شود.
- آسپیرات نای: یک لوله‌ی نازک به نام برونکوسکوپ وارد دهان می‌شود تا به وسیله‌ی آن از ریه نمونه‌برداری شود.
- تست خلط: در این آزمایش از شخص خواسته می‌شود تا سرفه‌ی عمیقی کند و نمونهی خلط او جمع‌آوری می‌شود. (ممکن است نمونهی خلط توسط سواب از بینی فرد گرفته شود.)
- آزمایش خون: به منظور انجام تست تشخیص کرونا ویروس، نمونه‌گیری از دستگاه تنفسی بهترین روش است. اما گاهی نیز به همراه نمونهی خلط و سایر ترشحات فرد، آزمایش خون نیز انجام شده و به همراه سایر نمونه‌ها به آزمایشگاه مرجع ارسال می‌شود.
نکته‌ی حائز اهمیت این است که در زمان نمونه‌گیری، پرسنل بخش بهداشت و درمان باید اقدامات ایمنی را رعایت نماید و هنگام گرفتن نمونه از شخص مشکوک حتماً از تجهیزات حفاظت شخصی ([۵]PPE) مانند لباس آستین بلند، دستکش، عینک محافظ/ سپر (شیلد) صورت و ماسک استفاده نمایند.
همچنین استفاده از ظروف نمونه‌گیری مناسب در هنگام جمع‌آوری نمونه از فرد مشکوک بسیار اهمیت دارد. این مسئله از ۲ جهت حائز اهمیت است:
- جلوگیری از آلوده شدن فرد: همانطور که گفته شد میزان انتقال ویروس کرونای جدید بسیار بالا است و تماس با نمونهی گرفته شده از فرد مشکوک ممکن است به سرعت باعث مبتلا شدن پرسنل مراکز بهداشتی به این ویروس شود و سلامت آن‌ها را به خطر بیندازد.
- جلوگیری از آلوده شدن نمونه: یکی دیگر از مواردی که بر اهمیت ظروف و تجهیزات نمونه‌گیری مناسب می‌افزاید، جلوگیری از آلوده شدن نمونه است. چنانچه نمونه در مراحل نمونه‌گیری آلوده شود، نتایج آزمایش تشخیص کرونا ویروس اشتباه خواهند بود و این مسئله ممکن است عواقب خطرناکی را به دنبال داشته باشد و سبب گسترش بیشتر بیماری شود.
همچنین استفاده از ظروف مناسب نمونه‌گیری نیز بسیار اهمیت دارد. زیرا تماس با این نمونه‌ها به سرعت سبب مبتلا شدن پرسنل به کرونا ویروس خواهد شد. استفاده از ظروف مناسب نمونه‌گیری.
نحوه‌ی انتقال نمونه به آزمایشگاه
پس از جمع‌آوری نمونه لازم است تا آن‌را به آزمایشگاه‌هایی انتقال داد که دارای امکان استفاده از کیت‌های تشخیص کرونا ویروس جدید هستند. ب
یکی از نکاتی مهمی که در رابطه با نگهداری نمونه‌ها مطرح است، آن است که نمونه‌های جمع‌آوری شده باید در دمای ۲ الی ۸ درجه‌ی سانتی‌گراد نگهداری شوند. این نمونه را می‌توان تنها به مدت ۷۲ ساعت نگهداری کرد. چنانچه در پروسه‌ی انتقال نمونه به آزمایشگاه تاخیری پیش آمد، لازم است تا نمونه را در دمای ۷۰- درجه نگه‌داشت. تاخیر بیش از اندازه در انتقال نمونه باعث تخریب ویروس و توالی ژنتیکی آن شده و در صورت انجام آزمایش، نتایج تشخیص کرونا ویروس اشتباه خواهند بود.
باید توجه داشت که جهت انتقال نمونه لازم است تا هر ظرف نمونه دارای برچسبی باشد که حاوی اطلاعات زیر است:
- شناسه بیمار (مثلاً شماره سوابق پزشکی)
- شناسه نمونه
- نوع نمونه (مثلاً خلط)
- تاریخ جمع‌آوری نمونه
بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، نمونه‌ها باید مطابق با نسخه فعلی انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA) بسته‌بندی شده و انتقال یابند. بر اساس این قوانین، انتقال نمونه باید با استفاده ۳ محفظه انجام شود.
محفظه‌ی ۱: این محفظه معمولاً یک ظرف درب‌دار غیرقابل نفوذ و ضدنشت است که نمونهی گرفته شده درون آن قرار می‌گیرد. اطراف این محفظه باید به طور کامل توسط یک لایه‌ی جاذب پوشانده شود تا در صورت شکستن محفظه، نمونه را جذب کند. معمولاً از لوله‌های آزمایش به عنوان محفظه‌ی اول استفاده می‌شود.
محفظه‌ی ۲: این محفظه برای نگهداری محفظه‌ی اول مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً مشخصات نمونه بر روی آن درج می‌شود. لازم به ذکر است که محفظه‌ی دوم نیز باید کاملاً ضدنشت و ضدنفوذ مایعات باشد.
محفظه‌ی ۳: محفظه‌ی دوم درون یک محفظه‌ی مقاوم به ضربه قرار می‌گیرد که در برابر شرایط محیطی نامساعد (مانند رطوبت، دمای بالا و …) نیز مقاوم است. در مورد نمونه‌هایی که نیاز است در دمای پایین نگهداری شوند می‌توان از کول باکس (Cool Box) به عنوان محفظه‌ی سوم استفاده نمود.
در آزمایشگاه‌های مرجع تشخیص کرونا ویروس چه اتفاقی می‌افتد؟
پس از آنکه نمونهی گرفته شده از فرد مشکوک به آزمایشگاه فرستاده شد، فرمول ژنتیکی نمونهی گرفته شده با توالی ژنتیکی ارائه شده برای ویروس کرونا مقایسه می‌شود. به این منظور لازم است تا ابتدا نمونه با شناساگرهایی ترکیب شود (با استفاده از کیت‌های تشخیص کرونا ویروس) و سپس درون دستگاهی قرار گیرد که سلول‌ها را تکثیر می‌کند. چنانچه نمونهی بیمار حاوی ویروس کرونا باشد، دستگاه نشان می‌دهد که نتیجه‌ی آزمایش مثبت است و در نتیجه فرد به ویروس کووید ۱۹ مبتلا است.
این عمل با استفاده از روش زنجیره‌ای پلی‌مرایز با نسخه برداری معکوس RT-PCR صورت می‌گیرد. در این روش آنزیم نسخه‌بردار معکوس (RT) از RNA نسخه‌برداری می‌کند. RNA یک بخش تک رشته‌ای از ژنوم ویروس است. سپس از روی RNA یک نسخه‌ی ۲ رشته‌ای مکمل ساخته می‌شود که به آن DNA می‌گویند. این محصول با استفاده از واکنش زنجیره‌ای تکثیر پیدا می‌کند و در آزمایشی که به نام Real Time PCR تعداد و نوع ماده‌ی ژنتیکی ویروس مشخص می‌شود. Real time به معنای مشاهده‌ی فرآیند تکثیر DNA به صورت لحظه‌ای است.
این فرآیند در ۲ مرحله صورت می‌گیرد. مرحله‌ی اول به این منظور انجام می‌شود که نوع ویروس مشخص گردد (آیا ویروس کرونا هست یا خیر) و مرحله‌ی دوم به منظور تایید مرحله‌ی اول صورت می‌گیرد. چنانچه در این ۲ مرحله پاسخ تست منفی باشد، به این معنی است که فرد به کرونا ویروس مبتلا نیست. در غیر این صورت یک مرحله دیگر آزمایش بر روی نمونهی گرفته شده از فرد انجام می‌شود.
همانطور که در قسمت مقدمه نیز ذکر شد کرونا به خانواده‌ی بزرگی از ویروس‌ها اطلاق می‌شود که دارای انواع مختلفی هستند. در دهه‌های اخیر ۳ نوع از این ویروس شیوع جهانی داشتند که شامل سارس، مرس و کرونای ویروس جدید می‌شوند.
پس از آنکه در ۲ مرحله آزمایش تشخیصی، تایید شد که در نمونهی فرد مشکوک ویروس کرونا وجود دارد، بار دیگر توالی ژنتیکی ویروس مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا این بار مشخص شود ویروس تایید شده از کدام نوع مرس، سارس و کرونای جدید است.
بنا بر گزارشات اعلام شده، پاسخ این آزمایش در کشور ایران طی ۲۴ الی ۷۲ ساعت آماده می‌شود.
نتایج آزمایشات تا چه حد قابل اطمینان هستند؟
به منظور انجام آزمایش تشخیص کرونا ویروس لازم است تا ابتدا نمونه‌ها در بیمارستان‌ها جمع‌آوری شوند و سپس به آزمایشگاه‌های مرجع فرستاده شوند. در این بین عواملی وجود دارد که ممکن است نتایج آزمایشات تحت تاثیر قرار دهند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معمولاً مراحل نمونه‌گیری برای بیمار ناخوشایند است. این امر ممکن است نحوه‌ی نمونه‌گیری را با مشکل مواجه سازد و باعث شود نمونه‌گیری به درستی انجام نشود.
- انتقال سریع نمونه به آزمایشگاه‌های مرجع بسیار اهمیت دارد. چنانچه مدت زمان انتقال نمونه طولانی شود، احتمال تخریب توالی ژنتیکی نمونه بالا خواهد بود.
- عامل موثر دیگر میزان تجربه و مهارت پرسنل و تجهیز بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها است. این مسئله در تمامی مراحل از جمله نمونه‌گیری، انتقال نمونه و انجام تست تشخیص کرونا ویروس موثر است.
یکی از موارد دیگری که ممکن است نتایج آزمایش تشخیص کرونا ویروس را تحت تاثیر قرار دهد، دوره‌ی نهفتگی این ویروس در بدن است. مطابق با گزارش‌های ارائه شده، ویروس کرونای جدید حدود ۲ الی ۴ روز در بدن فرد مبتلا نهفته است. با توجه به این مسئله، ممکن است این بیماری در بدن یک شخص نهفته باشد اما نتایج آزمایش تشخیص کرونا ویروس منفی شود. این مسئله سبب می‌شود تا فرد علی‌رغم اینکه نتیجه‌ی آزمایش منفی بوده است ناقل ویروس کرونا باشد.
چه افرادی باید مورد آزمایش تشخیص کرونا ویروس قرار گیرند؟
همانطور که گفته شد اولویت انجام آزمایش تشخیص کرونا ویروس برای افرادی است که دارای اختلالات تنفسی جدی هستند و یا با مبتلایان کرونای جدید در تماس بوده‌اند. اخیراً با توجه به شیوع بالای این بیماری و افزایش ترس و اضطراب عمومی، تعداد زیادی از افرادی که علائم خفیفی دارند خواستار انجام تست تشخیص کرونا ویروس در مراکز درمانی می‌شوند. این امر ممکن است سبب شود تا ارائه‌ی خدمات پزشکی لازم برای بیمارانی که دچار علائم شدید هستند با مشکل مواجه شود. علاوه‌بر این حضور در بیمارستان‌ها ممکن است مراجعه‌کنندگان را در معرض ابتلا به کرونا ویروس قرار دهد.
هزینه‌های ناشی از انجام تست تشخیص کرونا ویروس چقدر است؟
همانطور که گفته شد چنانچه فردی مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا تشخیص داده شود، لازم است تا در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی بستری شود و پس از جمع آوری نمونه از فرد مشکوک و ارسال آن به آزمایشگاه‌های مرجع، نتایج تست تشخیص کرونا ویروس حدوداً پس از ۳ روز مشخص می‌شود.
با توجه به دستور وزارت بهداشت، مراکز درمانی موظفند تا خدمات اورژانسی را بدون دریافت هیچ هزینه‌ای به افراد مشکوک و بیماران ارائه دهند. در نتیجه بستری شدن افراد مشکوک در بیمارستان و انجام آزمایشات تشخیصی هیچ هزینه‌ای در بر ندارد.
علاوه بر این، بیمارانی که دچار علائم بالینی حاد این بیماری هستند، باید در بخش آی.سی.یو بستری شوند. با توجه به اظهارات مدیر عامل سازمان بیمه‌ی سلامت، ارائه‌ی این خدمات درمانی نیز تحت پوشش کامل بیمه قرار گرفته است و تمامی خدمات بدون اخذ هزینه ارائه خواهند شد.
لازم به تاکید است که این تست تنها برای افرادی انجام می‌شود که دارای علائم بالینی ابتلا به COVID-19 هستند و در مراکز درمانی بستری شده‌اند.
سوالاتی در مورد کرونا
۱- ویروس کرونا چه نوع ویروسی است؟
کرونا به خانواده‌ی بزرگی از ویروس‌ها اطلاق می‌شود که می‌توانند عوارض بسیاری خفیفی مانند سرماخوردگی در فرد ایجاد کنند و یا مشکلاتی جدی مانند بیماری سارس و مرس را در پی داشته باشند. کرونای جدید که اصطلاح پزشکی آن سندرم حاد تنفسی – کروناویروس (SARS-CoV-2) است یکی از انواع کرونا ویروس‌ها است که در حال حاضر (اسفند ۹۸/ مارس ۲۰۲۰) به یک پاندمی تبدیل شده است و سبب بروز بیماری کووید ۱۹(COVID-19) می‌شود.
۲- علائم اصلی ابتلا به کرونا ویروس جدید کدامند؟
تب، سرفه‌ی خشک و مشکلات تنفسی از شایع‌ترین و اصلی‌ترین علائم ابتلا به کرونا ویروس جدید هستند.
۳- کرونا ویروس چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اولین اقدامی که برای تشخیص کرونا ویروس صورت می‌گیرد، بررسی علائم آن و انجام سی‌تی اسکن قفسه‌ی سینه است. از آنجایی که این ویروس بر روی دستگاه تنفسی تاثیر می‌گذارد، اسکن قفسه‌ی سینه نقش مهمی در تشخیص بیماری و شناسایی بافت‌های تخریب‌شده‌ی ریه خواهد داشت.
پس ازآنکه سی‌تی‌اسکن ریه نتایج مثبتی برای ابتلا به کرونا ویروس را نشان داد، لازم است تا از از دستگاه تنفسی فرد مشکوک (PUI) نمونه‌برداری شود و پاتوژن‌های تنفسی مورد بررسی قرار گیرند.
۴- تست تشخیص کرونا ویروس کجا انجام می‌شود؟
پس از جمع آوری نمونه در بیمارستان‌ها لازم است تا آن‌را به آزمایشگاه‌هایی انتقال داد که دارای امکان استفاده از کیت‌های تشخیص کرونا ویروس جدید هستند..
نکته‌ی حائز اهمیت آن است که امکان آزمایش این نمونه‌ها در تمامی بیمارستان‌ها وجود ندارد و لازم است تا نمونهی گرفته‌شده جهت بررسی به آزمایشگاه‌های مرجعی که دارای کیت تشخیص کرونا ویروس هستند انتقال یابد.
۵- هزینه‌ی انجام تست تشخیص کرونا ویروس چقدر است؟
با توجه به گزارشات اعلام شده، تست تشخیص کرونا به‌صورت رایگان انجام می‌شود. این تست تنها برای افرادی انجام می‌شود که دارای علائم شدیدی از این بیماری هستند و به عنوان فرد مشکوک به ابتلا در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند
