آلفا – فیتوپروتئین (AFP)
Alpha Fetoprotein (AFP, Alpha – Fetoprotein)
تست آلفا فتوپروتئین چیست؟
تست آلفا فتوپروتئین آزمایشی است که عمدتا برای اندازه گیری سطح آلفا فتوپروتئین (AFP) در خون یک فرد باردار استفاده می شود. این آزمایش خطر ابتلای نوزاد به مشکلات ژنتیکی خاص و نقایص مادرزادی را بررسی می کند. تست آلفا فتوپروتئین معمولا بین هفته های 15 تا 20 بارداری انجام می شود.
آلفا فتوپروتئین پروتئینی است که نوزاد در حال رشد می سازد. به طور معمول، مقداری آلفا فتوپروتئین از نوزاد به خون فرد باردار منتقل می شود. برخی شرایط می تواند باعث شود بدن نوزاد کم و بیش آلفا فتوپروتئین آزاد کند. در دوران بارداری، اگر سطح آلفا فتوپروتئین خون شما بالاتر یا کمتر از حد طبیعی باشد، ممکن است نشانه این باشد که نوزاد در معرض خطر بالای ابتلا به یک اختلال ژنتیکی است.مانند:
نقص لوله عصبی:
که یک بیماری جدی است که باعث رشد غیر طبیعی مغز ویا ستون فقرات نوزاد در حال رشد می شود.
سندرم داون:
یک اختلال ژنتیکی که باعث ناتوانی های ذهنی و سایر مشکلات سلامتی می شود.
تاریخ سررسید تخمینی بارداری شما اشتباه است.
سطح آلفا فتوپروتئین معمولاً در زمان‌های مشخصی در دوران بارداری افزایش و کاهش می‌یابد، بنابراین آلفا فتوپروتئین غیرطبیعی ممکن است به این معنی باشد که نوزاد شما زودتر یا دیرتر از زمان تخمین زده میشود. این شایع ترین دلیل برای سطوح غیر طبیعی آلفا فتوپروتئین است.
شما بیش از یک نوزاد باردار هستید.
هر نوزاد آلفا فتوپروتئین خود را می سازد، بنابراین سطح آلفا فتوپروتئین خون شما با دو یا چند نوزاد بالاتر خواهد بود.
این تست برای چه کاری استفاده می شود؟
آزمایش خون آلفا فتوپروتئین در دوران بارداری برای بررسی خطر نقایص مادرزادی و اختلالات ژنتیکی، مانند نقص لوله عصبی یا سندرم داون، مورد استفاده قرار می گیرد. این آزمایش هیچ وضعیت سلامتی را تشخیص نمی دهد. اگر نتایج آزمایش آلفا فتوپروتئین شما نرمال نیست، به این معنی است که برای بررسی اینکه آیا کودک شما مشکل سلامتی دارد یا خیر، به آزمایش بیشتری نیاز دارید.
برای افرادی که باردار نیستند، ممکن است از تست آلفا فتوپروتئین برای کمک به تشخیص سرطان های خاصی استفاده شود که ممکن است باعث سطوح بالای آلفا فتوپروتئین در بزرگسالان شود. هنگامی که آزمایش به این روش استفاده می شود، به آن تست نشانگر تومور آلفا فتوپروتئین می گویند.
نقش آلفا فتوپروتئین علاوه بر بارداری در تشخیص سرطان :
آلفا فتوپروتئین، پروتئین اصلی سرم جنین در طی سه ماه اول حیات می باشدکه تا یک سالگی در سطح بسیار پایینی کاهش می یابد. به طور طبیعی سطح ان در بزرگسالان بسیار پایین است. سطح آلفا فتوپروتئین ممکن است در ارتباط با انواع بیماری های بدخیم و خوش خیم افزایش یابد.
سطح سرمی آلفا فتوپروتئین در ۹۰% بیماران مبتلا به کارسینوم هپاتوسلولار افزایش می یابد. افزایش آلفا فتوپروتئین با اندازه تومور نسبت مستقیم دارد. از سایر تومورهای تولید کننده آلفا فتوپروتئین می توان به تومورهای با منشاء تخمدان، رحم، جنین و بیضه اشاره کرد.
همچنین اندازه گیری آلفا فتوپروتئین در تومورهای ریه، پستان، کولون و معده نیز مفید می باشد. عوامل غیر سرطانی افزاینده سطح آلفا فتوپروتئین شامل سیروز یا هپاتیت فعال مزمن می باشد. همچنین افزایش سطح آلفا فتوپروتئین سرمی در بارداری می تواند نشانگر حاملگی چندگانه، دیسترس جنین، اختلالات مادرزادی جنین یا مرگ داخل رحمی باشد.
سطح پایین آلفا فتوپروتئین ، پس از تصحیح از نظر سن بارداری فرد، نژاد در صورتی که مقادیر آلفا فتوپروتئین طی یک ماه پس از جراحی به سطوح طبیعی بازنگشت، نشاندهنده وجود تومور باقیمانده می باشد.
افزایش یافتن مقادیر آلفا فتوپروتئین ، پس از بهبودی نشاندهنده عود تومور می باشد. با این حال، تومور هایی تولید کننده آلفا فتوپروتئین ممکن است، با تولید آلفا فتوپروتئین همراه نباشند.
لفا فتوپروتئین برای تشخیص نقایص دیواره ی بدن جنین نیز سودمند است. برجسته ترین این نقایص، نقص لوله عصبی (NTD) است. بنابراین اندازه گیری آن در غربالگری NTD کاربرد دارد.
چرا به تست آلفا فتوپروتئین نیاز داریم؟
اگر باردار هستید، آزمایش آلفا فتوپروتئین به طور معمول بین هفته ۱۵ و ۲۰ بارداری بررسی می شود.
پزشک شما ممکن است ، آزمایش را توصیه کند اگر شما:
سابقه خانوادگی نقایص مادرزادی داشته باشید.
۳۵ سال یا بیشتر هستند.
دیابت داشته باشند.
در دوران بارداری از داروها یا داروهایی استفاده کرده اید که می تواند به جنین آسیب برساند.
در طول تست آلفا فتوپروتئین چه اتفاقی می افتد؟
نمونه گیر آزمایشگاه با یک سوزن کوچک از رگ بازوی شما نمونه خون می گیرد. پس از وارد کردن سوزن، مقدار کمی خون در یک لوله آزمایش یا ویال جمع آوری می شود. وقتی سوزن داخل یا خارج می شود ممکن است کمی احساس سوزش کنید. این معمولا کمتر از پنج دقیقه طول می کشد.
نمونه خون شما پس از جمع آوری و آماده سازی در دستگاههای خاص مورد آنالیز قرار میگیرد.
آیا برای آماده شدن برای آزمایش خون آلفافتوپروتئین باید کاری انجام دهم؟
برای تست آلفا فتوپروتئین نیازی به آمادگی خاصی ندارید.(نیاز به ناشتائی ندارد.)
اما در صورت مصرف داروی خاص یا درد در ناحیه شکم و سونوگرافی مشکوک کبد ، حتما همکاران پذیرش را مطلع نمائید.
آیا چیز دیگری وجود دارد که باید در مورد آزمایش آلفا فتوپروتئین بدانم؟
تست‌های آلفا فتوپروتئین اغلب بخشی از گروهی از تست‌های پیش از تولد به نام تست‌های نشانگر چندگانه یا تست‌های سه‌گانه است. این آزمایش ها می توانند به تشخیص سندرم داون، تریزومی ۱۸ (سندرم ادواردز) و سایر اختلالات ژنتیکی کمک کنند.
تست های غربالگری سه گانه (تریپل مارکر) در دوران بارداری شامل تست های زیر می باشد:
آلفا فتوپروتئین (AFP)
گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG)، هورمونی که توسط جفت تولید می شود.
استریول، شکلی از استروژن که توسط جنین و جفت ساخته می شود.
در برخی موارد، آزمایش چهارمی به نام تست اینهیبین A در نظر گرفته می شود که به تشخیص سندرم داون کمک می کند.
اگر شما در معرض خطر بالایی برای داشتن نوزادی با نقایص مادرزادی خاص هستید، پزشک شما ممکن است آزمایشی به نام غربالگری DNA بدون سلول قبل از تولد (cfDNA) را نیز توصیه کند. این آزمایش خون می تواند در اوایل هفته دهم بارداری انجام شود. این آزمایش می تواند نشان دهد که آیا کودک شما شانس بیشتری برای ابتلا به سندرم داون یا برخی دیگر از اختلالات ژنتیکی دارد.
تست تشخیصی آلفا فتوپروتئین (AFP)
مقادیر طبیعی
بالغين : < ng/ml 40 یا 40 mg/L واحد si
کودکان زیریکسال < ng/ml 30
این مقادیر بسته به هفته های بارداری متفاوت و در آزمایشگاه های مختلف، متغیر است.
کاربرد
از این آزمایش به عنوان شاخص غربالگری برای تعیین خطر نقایص مادرزادی مانند نقص لوله ی عصبی و ناهنجاری های کروموزومی استفاده میشود همچنین به عنوان تومور مارکر برای شناسایی سرطانها هم استفاده میگردد.
توضیح آزمایش
AFP یک پروتئین انکوفتال است که به طور طبیعی توسط کبد جنین و کیسه ی زرده تولید میشود . بیشترین پروتئین سرم چنین در سه ماهه ی اول زندگی است و تا یکسالگی به سطوح بسیار پایینی کاهش می باید به طور طبیعی در بالغین سطوح بسیار پایینی دارد.
مهم ترین کاربرد این آزمایش در تشخیص نقایص لوله ی عصبی است که از یک میلومننگوسل کوچک تا آنانسفالی متغیر میباشد. به طور طبیعی بعد از هفته ی : 10 بارداری AFP جنینی را می توان در مایع آمنیوتیک یا خون مادر شناسایی کرد. پیک (بالاترین سطح این پروتئین بین هفته های ۱۶ و ۱۸ رخ می دهد. سرم مادر منعکس کننده ی تغییرات سطوح AFP آمنیوتیک است. در صورت افزایش سطوح AFP سرم مادر باید دوباره سطح سرمی ،AFP AFP مایع آمنیوتیک و اولتراسونوگرافی انجام شود. در امفالوسل و گاستروشیز نیز AFP افزایش می یابد سطوح سرمی بالای AFP در حاملگی ممکن است نشان دهنده ی حاملگی چندقلو ,دیسترس جنینی اختلالات مادرزادی جنینی یا مرگ داخل رحمی باشد. سطوح پایین AFP بعد از تصحیح از نظر ان بارداری ,وزن مادر ,نژاد و وجود دیابت در مادران حامل جنین مبتلا به تریزومی ۲۱ (سندرم داون) دیده میشود. برای تریزومی آزمایشهای دیگری وجود دارد که همزمان انجام می شوند. AFP به عنوان تومور مارکر هم استفاده میشود در ۹۰ درصد مبتلایان به هپاتوما سطوح بالای AFP مشاهده میگردد. هر چه سطح AFP بالاتر باشد تومور بزرگتر است. اگر بیمار به درمان ضد نئوپلاسم پاسخ دهد کاهشی در AFP دیده می.شود گرچه سطوح بسیار بالای AFP بالاتر از ng/mL ۵۰۰ برای هپاتوما جنبه ی تشخیصی دارند ولی AFP برای هپاتوما اختصاصی نیست باقی شرایط نئوپلاستیک مانند تراتوم بیضه ها، تومور کیسه ی زرده ی تخمدانها و در اندازه ی کمتر بیماری هوچکین لنفوم و کارسینومای سلول کلیوی با سطوح بالای AFP همراه میباشند. روشهای اندازه گیری مقدار AFP عبارتند از RIA یا ELISA که کیتهای تجاری آنها موجود میباشد .علل غیر سرطانی افزایش AFP سیروز یا هپاتیت فعال مزمن هستند.
عوامل مداخله گر
آلودگی خون جنین که ممکن است طی آمنیو سنتز رخ دهد و میتواند موجب افزایش سطوح AFPشود .
حاملگی های چند قلوییهم میتوانند موجب افزایش AFP شود .
به دلیل اینکه مقدار AFPبا RIA سنجیده میشود مصرف رادیوایزوتوپ ها میتوانند بر ان تاثیر بگذارد .
روش کار و مراقبت از بیمار
قبل از نمونه گیری:
روش کار را برای بیمار توضیح دهید.
به بیمار بگویید که نیاز به هیچ محدودیت غذایی ندارد.
هنگام نمونه گیری:
در یک لوله ی در قرمز نمونه خون وریدی بگیرید.
بعد از نمونه گیری:
محل خونگیری را فشار دهید یا از پانسمان فشاری استفاده کنید.
محل خونگیری را از نظر خونریزی بررسی کنید.
ماه بارداری را روی برگه ی آزمایش بنویسید.
نتایج آزمایش و اهمیت بالینی
🔼سطوح بالا در سرم مادر
نقایص لوله ی عصبی مانند آنانسفالی ,انسفالوسل ,اسپینا بیفیدا، میلومننگوسل
نقایص دیواره ی شکمی مانند گاستروشیز، امفالوسل
اگر جنینی دچار سوراخ دیواره ی بدن باشد، AFP جنین به مایع آمنیوتیک نشت میکند و توسط سرم مادر برداشت میشود
حاملگی چند قلویی چند جنین مقادیر بیشتری از AFP تولید میکنند.
سقط
دیسترس جنینی یا اختلالات مادرزادی
مرگ جنین
🔼سطوح سرمی بالا در افراد غیر مادر
سرطان هپاتو سلولار اولیه (هپاتوما)
سرطان سلول زایا یا کیسه ی زرده ی تخمدان
تومور سلول جنینی یا زایای بیضه ها
سایر سرطانها مانند معده، کولون ، ریه، پستان، لنفوم
نکروز سلول کبدی مانند سیروز وهپاتیت
سرطانها سلولهای تمایز نیافته ای دارند که ممکن است دارای شاخصهای سطحی اجداد جنینی خود باشند.
🔽سطوح مادری پایین
تریزومی ۲۱ (سندرم داون)
تحلیل رفتن جنین
آزمایشهای مرتبط
آزمایشهای غربالگری مادر شامل AFP و سایر شاخصهای سرمی و شاخص دقیق خطر بالای نقایص مادرزادی است.
آمنیوسنتز. روشی برای گرفتن مایع آمنیوتیک برای ارزیابی سلامت جنین است. اولتراسونوگرافی لگن ترانسلوسنسی نوشال شاخص دقیقی برای اختلالات کروموزومی تریزومی است.
