پرولاکتین یا هورمون شیر چیست؟
پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می‌شود. پرولاکتین باعث رشد و نمو پستان‌ها و تولید شیر بعد از تولد نوزاد می‌شود. به طور معمول، هم مردان و هم زنان مقادیر کمی پرولاکتین در خون دارند. سطح پرولاکتین توسط هورمون‌‌های دیگری مانند دوپامین کنترل می‌شود. در دوران بارداری، سطح پرولاکتین بالا می‌رود. پس از تولد نوزاد، ناگهان سطح استروژن و پروژسترون کاهش می‌یابد. اما سطح پرولاکتین بالا می‌ماند که تولید شیر برای شیردهی را تحریک کند. در زنانی که باردار نیستند، پرولاکتین به تنظیم چرخه قاعدگی کمک می‌کند. در مردان، پرولاکتین بر تولید اسپرم تأثیر می‌گذارد.
هایپرپرولاکتینمی یا بالا بودن پرولاکتین بالا چیست؟
هیپرپرولاکتینمیا، بالا بودن میزان پرولاکتین در زنان غیر حامله و مردان می‌باشد. بالا بودن پرولاکتین در زنان نسبتاً شایع است. تقریباً یک سوم زنان در سن باروری، هورمون پرولاکتین شان بالاست و قاعدگی‌های نامنظم دارند، در این حالت خانم ممکن است با وجودی که حامله نیست اما متوجه خروج شیر از سینه‌ها (گالاکتوره) شود و همین مساله می‌تواند در بارداری اختلال ایجاد کند،90% زنان مبتلا به گالاکتوره نیز دارای هایپرپرولاکتینمی هستند. سطح بالای پرولاکتین در تولید طبیعی سایر هورمون‌ها مانند استروژن و پروژسترون نیز تداخل ایجاد می‌کند و در تخمک گذاری اختلال ایجاد کند. برخی از خانم‌ها سطح پرولاکتین‌شان بالاست اما هیچ علامتی ندارند. در مردان، سطح بالای پرولاکتین می‌تواند باعث گالاکتوره، ناتوانی جنسی (عدم توانایی در نعوظ در هنگام رابطه جنسی)، کاهش میل به رابطه جنسی و ناباروری شود. یک مرد مبتلا به هایپر پرولاکتینمی درمان نشده ممکن است اسپرم کمتری تولید کند یا اصلاً اسپرم تولید نکند.
دلایل شایع هیپرپرولاکتینمی چیست؟
برخی دلایل عبارتند از :
- توده‌های هیپوفیز
- کم‌کاری تیروئید
- داروهای ضد افسردگی و داروهایی که برای درمان فشارخون بالا یا اختلالات روانی تجویز می‌شود.
- مصرف بیش از حد گیاهانی از جمله شنبلیله، دانه‌های رازیانه و شبدر قرمز
- تحریک دیواره قفسه سینه ناشی از از زخم‌های جراحی، زونا یا حتی سوتین خیلی تنگ.
- استرس یا ورزش‌های سنگین و شدید
- تحریک نوک سینه
- تقریباً در یک سوم موارد برای پرولاکتین بالا هیچ علتی یافت نمی‌شود.
چگونه مشخص می‌شود که فرد پرولاکتین بالا دارد؟
با انجام آزمایش خون می‌توان سطح پرولاکتین را اندازه‌گیری کرد. گاهی به دنبال غذا خوردن یا مواجهه با استرس، سطح پرولاکتین بالا می‌رود لذا، توصیه می‌شود این آزمایش را وقتی ناشتا و در حالت آرام هستید؛ انجام دهید و بنابراین بهتر است به محض ورود به آزمایشگاه این تست انجام نشود و دقایقی در آزمایشگاه باشید تا کمی با محیط آزمایشگاه سازگارتر شوید و در حالتی که راحت‌تر و آرام‌تر هستید آزمایش خون انجام شود. در صورتی که یک بار آزمایش خون بالا باشد، پزشک یک بار دیگر آزمایش را تکرار می‌نماید که احتمال اشتباه کمتر شود. همچنین ممکن است پزشک معالج شما، علاوه بر آزمایش خون معاینه فیزیکی هم انجام دهد تا سایر علل ترشحات پستان را بررسی نماید. اگر بعد از انجام آزمایش دوم هنوز سطح پرولاکتین بالا باشد، پزشک ممکن است برای بررسی وجود تومور در غده هیپوفیز،MRI درخواست نماید.
چگونه پرولاکتین بالا درمان می‌شود؟
درمان به علت پرولاکتین بالا بستگی دارد. اگر علتی پیدا نشود یا تومور غده هیپوفیز داشته باشید، درمان دارویی انجام می‌شود. اگر علت کم کاری تیروئید باشد با داروی جایگزین تیروئید درمان می‌شود، با درمان کم کاری تیروئید، سطح پرولاکتین نیز به حالت طبیعی در می‌آید. اگر به علت مصرف بعضی از داروها پرولاکتین خون تان بالاست، حتما پزشک خود را در جریان بگذارید تا داروی جایگزین برایتان تجویز نماید.
داروهایی که برای درمان هایپر پرولاکتینمی استفاده می‌شوند
بیشترین داروهای مورد استفاده کابرگولین و بروموکریپتین هستند. پزشک معالج‌تان با دوز کم یکی از این داروها را شروع کرده و به آرامی دوز را افزایش می‌دهد تا زمانی که سطح پرولاکتین به حالت طبیعی برسد. درمان تا زمان کاهش پرولاکتین یا باردار شدن ادامه می‌یابد. در صورت وقوع بارداری، درمان متوقف می‌شود. کابرگولین دو بار در هفته مصرف می‌شود و عوارض جانبی آن کمتر از بروموکریپتین است. به طور کلی، کابرگولین نسبت به بروموکریپتین، پرولاکتین را سریعتر به حد نرمال کاهش می‌دهد. شایعترین عوارض جانبی مصرف این داروها، احساس سبکی در سر، حالت تهوع و سردرد به خصوص در موارد استفاده از بروموکریپتین است. افزایش تدریجی دوز دارو به کاهش عوارض جانبی کمک می‌کند. روش دیگر برای کاهش عوارض جانبی، استفاده از قرص بروموکریپتین به صورت شیاف در واژن است.
همه زنان مبتلا به پرولاکتین بالا نیازی به درمان ندارند، اما از آنجا که زنان با پرولاکتین بالا استروژن تولید نمی‌کنند، لذا، به درمانی نیاز دارند که یا باعث تولید استروژن شود یا استروژن مورد نیاز بیمار را تأمین کند. در صورت عدم یافتن علتی برای پرولاکتین بالا، افزایش سطح پرولاکتین به دلیل تومور کوچک در غده هیپوفیز و یا اینکه بالا بودن پرولاکتین، اختلالی برای بیمار و باروری او ایجاد ننموده است، درمان ضرورتی ندارد.
جراحی
اگر تومور هیپوفیز بزرگ باشد، در صورت عدم بهبود علائم، جراحی ممکن است لازم باشد و برای بررسی اندازه تومور ممکن است هر چند وقت یکبار MRI انجام شود.
خواندن جواب آزمایش prolactin
چنانچه پزشک برای شما آزمایش پرولاکتین تجویز کرده و شما آن را انجام داده اید و می خواهید بدانید خواندن جواب آزمایش هورمونی پرولاکتین چگونه است، در این بخش ما رنج نرمال مربوط به این هورمون را در حالات مختلف بارداری و غیر بارداری برایتان ذکر کرده ایم تا با کمک آن، اطلاع از نتیجه نهایی آزمایش برایتان ساده شود.
- مقدار نرمال پرولاکتین خون در مردان : کمتر از 17 نانوگرم (به طور دقیق 2 تا 17 در میلی لیتر . 17 ng/mL نانوگرم در هر میلی لیتر)
- مقدار نرمال پرولاکتین در زنان (اگر باردار نباشند) : کمتر از 25 نانوگرم در میلی لیتر. به طور دقیق 2 تا 25. (25 ng/mL نانوگرم در هر میلی لیتر)
- مقدار نرمال پرولاکتین برای خانم های باردار : 10 تا 209 ng/mL نانوگرم در هر میلی لیتر
برای خواندن جواب آزمایش هورمونی پرولاکتین خود، اعداد ذکر شده را با این محدوده مقایسه کنید، البته توجه داشته باشید که رنج نرمال برای برخی آزمایشگاه ها ممکن است کمی متفاوت باشد.
پرولاکتین چند باشه خطرناکه؟
احتمالا اکنون می پرسید که پرولاکتین چند خطرناکه؟ بالا بودن بسیار شدید پرولاکتین – تا 1000 برابر بالاتر از محدوده طبیعی- می تواند نشان دهنده ابتلا به پرولاکتینوما باشد. این تومور یا بافت های اضافه غالبا خوش خیم هستند به این معنا که سرطانی نبوده و با دارو قابل درمان می باشند. در این وضعیت ممکن است پزشک انجام یک آزمایش MRI را به شما توصیه کند. بنابراین اگر می خواهید بدانید که پرولاکتین بالای چند خطرناکه، باید به شما بگوییم اگر نتیجه آزمایشتان عدد 1000 برابر بالاتر از محدوده طبیعی را نشان می دهد لازم است به متخصص غدد مراجعه کرده و آزمایشات بیشتری را انجام دهید.
برای انجام این آزمایش ابتدا بر روی تخت MRI دراز کشیده و بعد به داخل کانال عکس برداری هدایت می شوید. سپس با استفاده از امواج رادیویی تصاویر واضح و دقیقی از مغز شما گرفته می شود. در مرحله بعد پزشک با بررسی نتایج MRI مشخص می کند که آیا در نزدیکی غده هیپوفیز توده اضافه ای وجود دارد یا خیر و یا در صورت وجود داشتن بزرگی آن چقدر است.
