آیا تمامی حرکات ناگهانی و بی‌اختیار عضلات نوعی اختلال تیک محسوب می‌شوند؟
تیک‌ها حرکات غیرارادی و ناگهانی برخی از عضلات بدن هستند که اغلب نیز در صورت و به خصوص پلک‌ها نمایان می‌شوند. اما این حرکات ناگهانی امکان دارد در هر جایی از بدن اتفاق بیافتد. اختلال تیک به انواع مختلفی تقسیم می‌شود و هم در کودکان و هم در بزرگسالان امکان بروز دارد. در بیشتر مواقع تیک‌ها به صورت موقتی نمایان می‌شوند و نیازی به درمان ندارند. اما اگر این حرکات غیرارادی ناشی از اختلال تیک باشد، با تغییر سبک زندگی و درمان قابل کنترل است. علت اختلال تیک ممکن است تنها ناشی از یک ناراحتی و اضطراب باشد. تا به حال در بین درمان‌های موجود، روان درمانی بیشترین اثربخشی را داشته است.
اختلال تیک
اختلال تیک یکی از انواع اختلالات عصبی رشدی است که سلسله‌ای از حرکات و رفتارهای ناگهانی، سریع، تکرار شونده و غیر ریتمیک را شامل می‌شود. این حرکات غیرارادی بوده و هم به صورت حرکتی و هم صوتی بروز می‌کند. اغلب زمانی که شرایط استرس‌زا بروز پیدا می‌کند، علائم آن در شخص مبتلا افزایش می‌یابد.
تیک‌ها ممکن است به شکل ساده و یا پیچیده باشند. تیک‌های پیچیده به صورتی هستند که باعث انقباض عضلات حرکتی می‌شوند و به صورت حرکات تکراری بروز پیدا می‌کنند مانند تماس با اشیا یا مردم خاص، شکلک در آوردن، انقباضات شکم، ضربه زدن، حرکات دست‌ها یا پاها، بالا انداختن پی در پی شانه‌ها و… . تیک‌های حرکتی ساده مواردی همچون چشمک زدن مکرر، تکان دادن مکرر سر را شامل می‌شوند. همچنین از جمله تیک‌های ساده کلامی می‌توان به سرفه کردن و بالا کشیدن بینی به صورت مداوم و تکراری اشاره کرد.
انواع اختلال تیک
اختلالات‌تیک به سه دسته کلی تقسیم می‌شود.
1.اختلال توره
2.اختلال تیک حرکتی یا صوتی مداوم (مزمن)،
3.اختلال‌تیک گذرا
اختلال توره
در اختلال توره تیک‌های متعدد حرکتی وجود دارد و حداقل یک تیک صوتی هم دیده می‌شود که البته بروز هم زمان تیک حرکتی و صوتی الزامی ندارد و ممکن است جدا رخ بدهد. دفعات بروز تیک در دوره اختلال کم و زیاد می‌شود ولی پس از بروز اولین تیک در فرد حداقل یک سال ادامه پیدا می‌کند. سن شروع اختلال توره قبل از 18 سالگی است.
اختلال توره ( اختلل در حرکت و اختلال در صورت )
اختلال توره از جمله اختلالات عصبی رشدی است که شامل تیک‌های متعدد حرکتی و یک یا چند تیک صوتی است. سندروم توره قبل از 18 سالگی شروع می‌شود و تیک‌هایی را در پی دارد که گونه‌ای از انقباض‌های عضلانی یا حرکت‌های غیرعادی هستند. این اختلال ژنتیکی بوده و با بروز در موقعیت‌های مختلف می‌تواند کارکرد زندگی افراد را از کودکی تحت تاثیر قرار دهد و یا مشکل ساز شود. خیلی اوقات عدم آگاهی خانواده‌ها می‌تواند در افزایش مشکلات و تبعات موثر باشد.
نشانه های اختلال توره
⇐تیک‌های حرکتی متعدد. این تیک‌ها می‌تواند در ناحیه سر، شانه، گردن یا کل بدن باشد. بالا انداختن شانه، حرکت سر و گردن، چشمک زدن، پلک زدن متناوب، شکلک درآوردن و لمس کردن می‌تواند وجود داشته باشد. همچنین تیک‌های حرکتی پیچیده و حرکات قالبی مثل باز و بسته کردن در، بو کردن، روشن و خاموش کردن چراغ و… می‌تواند بروز کند.
⇐تیک‌های صوتی متعدد. شامل صدا درآوردن، سرفه کردن، صاف کردن گلو، بالا کشیدن بینی، خندیدن غیرارادی، فریاد کشیدن، گفتن برخی کلمات و عبارات غیرارادی یا حتی گاهی اکولالیا (تکرار کلمات شنیده شده) و کپرولالیا (گفتن کلمات زشت و ناسزا به طور غیرارادی) می‌باشد.
⇐علائم و نشانه‌های تیک می‌تواند دوره‌ای و دارای نوسان باشد. به طوری که فرد ممکن است در دوره‌ای علائم شدید تیک نشان دهد و در مدتی دیگر نشانه‌ها کلا ناپدید شود.
⇐انقباض عضلات و نشانه‌های تیک غیر ارادی است. با وجود اینکه کودکان سعی می‌کنند آن را سرکوب کنند اما خیلی مواقع به شدت بیشتری تکرار می‌شود.
برای تشخیص اختلال توره باید ویژگی‌های زیر حتما وجود داشته باشد:
>تیک قبل از 18 سالگی شروع شود.
>علائم حداقل یکسال طول بکشد.
>بیمار هم تیک صوتی و هم حرکتی داشته باشد که می‌تواند در برهه زمانی مختلف رخ دهد.
>شدت تیک‌ها نوسان دارد و کم و زیاد می‌شود. ممکن است برخی تیک‌ها در دوره‌ای از بین برود و تیک‌های دیگری ظاهر شود.
>علت پزشکی دیگری وجود تیک‌ها را توجیه نمی‌کند.
>اختلال ناشی از تاثیر فیزیولوژیک یک ماده یا اختلال طبی کلی نیست.
اختلال توره
درمان اختلال توره
تیک‌های خفیف گاهی اوقات گذرا بوده و بدون اقدام درمانی یا با تمرین کاهش استرس و اضطراب خود به خود برطرف می‌شود. با وجود این خیلی اوقات تیک ها شدیدتر بوده یا پایدار است و نیازمند اقدامات درمانی است. توجه داشته باشید که نخستین گام در تعیین مناسب ترین شیوه درمانی اختلالات تیک بررسی کارکرد کلی کودک یا نوجوان است. درمان‌های به کار رفته برای اختلال توره معمولا شامل درمان‌های رفتاری و درمان‌های دارویی است.
درمان رفتاری
برخی از درمان های رفتاری به کار رفته شامل موارد زیر هستند:
1.وارونه سازی عادت: در این روش با استفاده از ایجاد عادات معکوس به فرد کمک می‌شود با تیک‌ها مقابله کند. با استفاده از تقویت حرکات خنثی کننده به فرد آموزش داده می‌شود که تیک‌های عصبی به مرور کاهش می‌یابد.
2.ARP: در این روش با قرار گیری فرد در موقعیت تیک به فرد آموزش داده می‌شود که موقعیت ایجاد تیک را پیش بینی و آن را به تدریج کنترل کند.
درمان دارویی
یکی از قدم‌های اصلی درمانی برای اختلال توره درمان دارویی است.
داروهای مورد استفاده عمدتا شامل موارد زیر است:
*داروی های نورولپتیک (از قبیل ریسپریدون، ریموزاید، آریپرازول)
*کلونیدین
*کلونازپام
* تترابنازین
*هالوپریدول
*آنتاگونیست‌های دوپامین
2.اختلال تیک حرکتی یا صوتی مداوم (مزمن)
تیک‌های حرکتی یا صوتی که به صورت تکی یا متعدد هستند. هر دوی این تیک‌ها با هم بروز نخواهند کرد. دفعات بروز تیک در دوره اختلال کم و زیاد می‌شود ولی پس از بروز اولین تیک در فرد حداقل یک سال ادامه پیدا می‌کند. سن شروع اختلال‌تیک مزمن قبل از 18 سالگی است.
3.اختلال تیک گذرا
تیک‌های حرکتی و یا صوتی که منفرد یا متعدد هستند، تیک گذرا نام دارند. پس از بروز اولین تیک در کمتر از یک سال تیک بعدی شروع می‌شود. سن شروع قبل از 18 سالگی است.
شیوع و سیر اختلال تیک
تیک در دوران کودکی شایع‌تر است ولی در اکثر موارد گذرا است. پسرها بیشتر از دختر‌ها به این اختلال مبتلا می‌شوند. تیک‌ها اکثرا بین 4 تا 6 سالگی شروع می‌شوند. اوج شدت علائم 10 تا 12 سالگی است که به تدریج با افزایش سن و در حین نوجوانی کاهش پیدا می‌کند. در درصد کمی از بزرگسالان‌تیک بوجود آمده از دوران کودکی به همان شدت است و معمولا علائم خفیف می‌شوند. با افزایش سن کودکان مبتلا به تدریج احساس فشار و اجبار قبل از بروزتیک می‌کنند.
این حس فشار پس از بروز علامت اختلال تیک فروکش می‌کند. در این موارد که تیک به دنبال احساس فشار می‌آید بیماران آن را کاملا غیر ارادی احساس نمی‌کنند و احساس می‌کنند که می‌توانند آن را کنترل کنند. گاها فرد مبتلا احساس می‌کند که تیک خود را باید به شیوه خاصی ادا کند و باید آنقد آن را تکرار نماید تا احساس کند تیک کاملا درست ادا شده است. بسیاری از کسانی که دچار انواع خفیف یا متوسط تیک هستند هیچ گونه مشکل یا ناراحتی خاص با عملکرد روزانه‌شان ندارند و حتی برخی از آن‌ها ازتیک خود آگاهی ندارند.
اختلال تیک
عواملی که در شدت یا تخفیف تیک‌ها اثر می‌گذارد
1- شرایط اضطراب‌زا، هیجانات و خستگی باعث تشدید علائم می‌شود به همین دلیل اختلال تیک در دسته‌ی اختلالات اضطرابی جای می‌گیرد.
2- اتفاقات هیجان انگیز و استرس‌زا مانند انجام آزمون، شرکت در کارهای هیجان انگیز سبب تشدید تیک‌ها می‌شود.
3- گاهی فرد مبتلا با مشاهده تیک یا شنیدن صدایی از شخص دیگری تیکی جدید در او شکل می‌گیرد که ممکن است دیگران به غلط آن را عمدی تلقی کنند.
4- عوارض دوران بارداری، سن بالای پدر، وزن پایین‌تر موقع تولد و سیگار کشیدن مادر هنگام بارداری می‌تواند شدت تیک را افزایش دهد.
5- موقعیت‌هایی که فرد در آن آرامش دارد و یا بر روی انجام کاری تمرکز کرده است شدت تیک و بروز آن کاهش می‌یابد.
6- تیک در موقعیت‌های استراحت در منزل، انجام کارها و تکالیف مدرسه یا شغلی و شب کمتر می‌شود.
7- خودداری کردن یا به تاخیر انداختن تیک می‌تواند باعث تشدید آن شود.
8- تمرکز ذهنی بر روی تیک برای اینکه از وقوع آن جلوگیری کنید باعث تشدید آن در دراز مدت می‌شود.
9- سفت نگه داشتن تمام بدن موجب تشدید تیک می‌شود.
درمان رفتاری و دارویی اختلال تیک
شناسایی موقعیت‌هایی که تیک در آن‌ها رخ می‌دهد می‌تواند در کنترل علائم تیک‌ها و کاهش شدت آن‌ها مؤثر باشد. لازم است افراد مبتلا مواقعی که تیک در آن‌ها بروز می‌کند، احساسی که پیش از بروز تیک تجربه می‌کنند، مواقعی که تیک کمتر بروز می‌کند و شدت و دفعاتی که در حالات تیک اتفاق می‌افتد را یادداشت کنند. به این صورت به مرور زمان موقعیت‌های ایجاد کننده شناسایی می‌شوند. رفتار جایگزین تیک، باید به گونه‌ای انتخاب شود که انجام رفتارتیک را سخت و یا غیرممکن کند.
درمان دارویی
برای تیک‌های خفیف تا متوسط، کلونیدین و گوانفاسین و برای تیک‌های متوسط تا شدید، رسپریدون و یا هالوپریدول تجویز می‌شود. این داروها که در کنار روان درمانی برای درمان تیک مورد استفاده قرار می‌گیرند، منجر به کاهش میزان آزاد سازی ناقل عصبی دوپامین در مغز می‌شوند و در کاهش علائم مؤثرند.